Όπως στον πόλεμο, έτσι και στις επιδημίες απαιτούνται ασυνήθιστα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων που περιορίζουν τις ατομικές και πολιτικές ελευθερίες. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι επίδοξοι δικτάτορες, σε όλο τον κόσμο και όλες τις ιστορικές περιόδους, αγαπούν τέτοιες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Πότε, αν όχι τώρα, παρουσιάζεται καλύτερη ευκαιρία για την αρπαγή της εξουσίας, την εξάλειψη της αντιπολίτευσης και την καταστολή της ελευθερίας, και όλα αυτά μάλιστα στο όνομα της δημόσιας υγείας;
Ας πάρουμε το παράδειγμα, δύο επίδοξων δικτατόρων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία φαντασιώνεται τον εαυτό της ως ένα μπλοκ συνταγματικών δημοκρατιών. Ο ένας είναι ο Βίκτορ Ορμπάν, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, ένα έθνος το οποίο διαμόρφωσε σε μια «λαμπρή δημοκρατία», σύμφωνα με τα όσα ο ίδιςο ισχυρίζεται. Ο άλλος είναι ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, ο πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος «Νόμος και Δικαιοσύνη» (PiS) και de facto ηγέτης της Πολωνίας. Και οι δύο χρησιμοποιούν την πανδημία Covid-19 ως πρόσχημα για να εγκαταστήσουν δικτατορίες, με τη διαφορά ότι δεν τις ονομάζουν έτσι.
Αυτή την εβδομάδα, ο Ορμπάν έβαλε το «εύκαμπτο» νομοθετικό σώμα της χώρας του να υιοθετήσει έναν «νόμο εξουσιοδότησης» (δεν θυμίζει το enabling act της Γερμανίας που νομιμοποίησε τον Χίτλερ;). Επιτρέπει στον Ορμπάν να κυβερνά με διατάγματα και χωρίς κανένα χρονικό περιορισμό. Επιπλέον επιτρέπει στον Ορμπάν να αναστείλει οποιονδήποτε προηγούμενο νόμο που δεν του αρέσει και να αλλάξει τον ποινικό κώδικα, έτσι ώστε η κυβέρνησή του να μπορεί να φυλακίζει όποιον κατά τη γνώμη του «διαστρεβλώνει» τα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα σιωπηλό πραξικόπημα που καθιστά την εξουσία του Ορμπάν εντελώς ανεξέλεγκτη. Όλα αυτά φυσικά στο όνομα της καταπολέμισης της πανδημίας του κορωνοϊού.
Εν τω μεταξύ, στην Πολωνία, ο Κατσίνσκι μόλις τροποποίησε το εκλογικό σύστημα, έτσι ώστε ο υποψήφιος του κόμματος του, ο Αντρέι Ντούντα, να παραμείνει πρόεδρος και μετά τις εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τις 10 Μαΐου. Αρχικά δεν θα έπρεπε να διεξαχθούν εκλογές: η χώρα βρίσκεται σε lockdown, γεγονός που δεν επιτρέπει στην αντιπολίτευση να πραγματοποιήσει προεκλογική εκστρατεία, ενώ την ίδια στιγμή Ντούντα εξακολουθεί να ταξιδεύει στη χώρα και να εμφανίζεται στην τηλεόραση που ελέγχεται από το κυβερνητικό κόμμα (PiS).
Ο Κατσίνσκι θέλει να γίνουν οι εκλογές απλώς θέλει να είναι σίγουρος για το αποτέλεσμα. Έτσι, τα ξημερώματα του Σαββάτου μεταξύ 2:00 π.μ. και 4:20 π.μ., σε ένα σχεδόν έρημο κοινοβούλιο στο οποίο το κόμμα του, το PiS, έχει την απόλυτη πλειοψηφία, εισήγαγε στον νόμο έκτακτης ανάγκης που ψηφίζονταν (και φαινομενικά στοχεύει στην αντιμετώπιση της πανδημίας) μια σειρά τροπολογιών συνολικής έκτασης 79 σελίδων. Οι αλλαγές, αυτές αλλάζουν τους κανόνες των εκλογών προς όφελος του PiS, παραβιάζοντας τους κοινοβουλευτικούς κανόνες και το σύνταγμα. Ο Jerzy Stepien, πρώην πρόεδρος του συνταγματικού δικαστηρίου της Πολωνίας, χαρακτήρισε την κίνηση ως ένα ακόμα βήμα προς μια «δικτατορία στην Πολωνία».
Η ΕΕ θα μπορούσε και θα έπρεπε να τιμωρήσει την Ουγγαρία και την Πολωνία, αλλά αυτό θα απαιτούσε ομοφωνία μεταξύ των κρατών-μελών και ο Ορμπάν με τον Κατσίνσκι, έχουν ήδη στο πλευρό τους μερικά φιλαράκια Ανατολικοευρωπαίους. Επομένως, οι μόνοι που έχουν απομείνει για να ελέγξουν τους δύο ηγέτες είναι (θεωρητικά) τα δικαστήρια των χωρών τους. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι και οι δύο επί χρόνια στελεχώνουν τα δικαστήρια με οπαδούς τους. Με τις νέες εξουσίες που αποκτούν, θα είναι πλέον εύκολο για αυτούς να καταστήσουν τις δικαστικές αρχές πλήρως ελεγχομενες από τους ίδιους.
Η Πολωνία και η Ουγγαρία παρέχουν ένα είδος εγχειριδίου χρήσης για τους επίδοξους αυταρχικούς σφετεριστές και πολλοί πρόθυμοι «μαθητές» ήδη παρακολουθούν με προσοχή. Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου έχει ήδη σκηνοθετήσει μια δική του εκδοχή «πραξικοπήματος κορωνοϊού». Ο πρωθυπουργός της Καμπότζης Χουν Σεν έχει ήδη θέσει υπό κράτηση επικριτές του από την αντιπολίτευση επικαλούμενος την καταπολέμηση των fake news σχετικά με τον κορωνοϊό. Από την Ινδία στη Ρωσία και τη Βραζιλία, οι ηγέτες φαίνεται πως ενθουσιάζονται με όλα αυτά τα δραστικά μέτρα έκτακτης ανάγκης που τυγχάνει να εξαλείφουν και τις πολιτικές ενοχλήσεις. Ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ φαίνεται πως είναι ένας από αυτούς, αλλά, βέβαια, αυτός ποτέ δεν υποκρίθηκε τον δημοκράτη.
Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι πραγματικά καινούργιο. Οι επιδημίες θέτουν σε δοκιμασία τις ελεύθερες κοινωνίες από την εποχή της επιδημίας πανώλης που έπληξε το 430 π.Χ. την Αθήνα του Περικλή. Η διαφορά είναι ότι σήμερα τα εργαλεία της επιδημιολογίας είναι επίσης δυνητικά τέλεια εργαλεία του ολοκληρωτισμού. Από την Κίνα στη Σιγκαπούρη και τη Δύση, οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν ή αναπτύσσουν τεχνητή νοημοσύνη, αναγνώριση προσώπων και ανάλυση των κοινωνικών επαφών για να εντοπίσουν τις οδούς μετάδοσεις του ιού. Αυτές οι ίδιες τεχνολογίες μπορούν επίσης να μετατραπούν σε μόνιμη επιτήρηση για άλλους σκοπούς.
Σε τέτοιες εποχές όμως ποιος θα ρισκάρει την εικόνα του “πατριώτη” και να θέσει σε κίνδυνο ζωές αρνούμενος τις προσπάθειες περιορισμού με τον αριθμό των νεκρών να αυξάνεται; Και όμως, πρέπει να επιμείνουμε στα όρια εφόσον αγαπάμε τις ελευθερίες μας. Κάποια στιγμή, αυτή η πανδημία θα υποχωρήσει. Και όταν συμβεί αυτό, τα έκτακτα μέτρα που λήφθηκαν για τον περιορισμό της πρέπει να τερματιστούν. Διαφορετικά, θα έχουμε επιβιώσει από μια κόλαση μόνο και μόνο για να εισέλθουμε σε μια άλλη.