Κοντά στη νήσο Bonny της Νιγηρίας όπου το Δέλτα του Νίγηρα «αγγίζει» τον Ατλαντικό Ωκεανό, βρίσκεται μία μονάδα LNG με τεράστια ικανότητα παραγωγής. Το μεγαλύτερο μέρος του LNG αυτού πέρυσι εξήχθη στην Ισπανία, τη Γαλλία και την Πορτογαλία.
Περίπου 17 μίλια μακριά, στην κωμόπολη του Bodo, οι κάτοικοι χρησιμοποιούν ακόμα «μαυραγορίτικη» κηροζίνη και ντίζελ για τη θέρμανσή τους και την παραγωγή ηλεκτρικού, το οποίο υποκλέπτεται από τους αγωγούς των Shell, Eni και Total Energies.
Σύμφωνα με τον Pius Dimkpa, πρόεδρο της τοπικής κοινότητας του Bodo, «το φυσικό αέριο δεν έρχεται σε εμάς. Εξάγεται εξ ολοκλήρου στην Ευρώπη».
Η Νιγηρία έχει το 3% του αξιοποιήσιμου φυσικού αερίου του κόσμου αλλά δεν έχει καταφέρει να το χρησιμοποιήσει εγχώρια. Όπως και στις περισσότερες άλλες αφρικανικές χώρες, οι υδρογονάνθρακες εξάγονται ως επί το πλείστον στην Ευρώπη, η οποία «διψά» για ενέργεια λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Η Ιταλία πρόσφατα σύναψε συμφωνία για αγορά φυσικού αερίου από την Αγκόλα και το Κονγκό, ενώ η Γερμανία προσπαθεί να συνάψει συμφωνία με τη Σενεγάλη.
Όλα αυτά τη στιγμή που οι δύο χώρες είχαν συμφωνήσει για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην πρόσφατη Σύνοδο COP26 στη Γλασκώβη.
Διπλα στάνταρ
Αν και οι Αφρικανοί ηγέτες θέλουν, προφανώς, τα υπερκέρδη που τους παρέχουν οι Ευρωπαίοι, έχουν τονίσει πως το απότομο ενδιαφέρον της Δύσης αποτελεί διπλό στάνταρ το οποίο διαιωνίζει την απομύζηση των φυσικών πόρων της περιοχής από τους Δυτικούς. Διερωτώνται γιατί η Αφρική θα πρέπει να μεταβεί σε καθαρές μορφές ενέργειας επιμηκύνοντας παράλληλα την καθυστέρηση πρόσβασης εκατομμυρίων Αφρικανών σε ηλεκτρικό και καθαρό νερό. Από την πλευρά τους, οι Δυτικοί δεν έχουν επενδύσει σε αγωγούς για τη μεταφορά φυσικού αερίου ενώ δεν έχουν χρηματοδοτήσει τα πρότζεκτ «πράσινης» ενέργειας των χωρών αυτών.
Πρόσφατο παράδειγμα του διπλού στάνταρ αυτού ήταν η πρόσφατη συνάντηση των G7 όπου οι μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη καθυστέρησαν τα πρότζεκτ υδρογονανθράκων αλλά εξαίρεσαν την εισαγωγή LNG στις χώρες τους. Οι Ευρωπαίοι ρυθμιστές, παράλληλα, πρόσφατα κατηγοριοποίησαν τα πρότζεκτ πυρηνικής ενέργειας και φυσικού αερίου ως «πράσινα», σε μια προσπάθεια προσέλκυσης πακτωλού επενδύσεων.
Οι αντιδράσεις
Οι κινήσεις αυτές έχουν προκαλέσει αντιδράσεις από τους Αφρικανούς ηγέτες οι οποίοι χρειάζονται επειγόντως καύσιμα έτσι ώστε να σώσουν εκατομμύρια πληθυσμού από την απόλυτη φτώχεια.
Ο Πρόεδρος της Νιγηρίας Muhammadu Buhari ανέφερε πρόσφατα πως «χρειαζόμαστε μακροπρόθεσμη συνεργασία, όχι ασυνέπειες και αντιφάσεις για την πράσινη ανάπτυξη, τόσο από τη Βρετανία όσο και από την Ε.Ε.».
Από την άλλη, οι αφρικανικές χώρες φέρουν κι αυτές μερίδιο της ευθύνης. Ελάχιστες εξ αυτών έχουν αναβαθμίσει τους τομείς πετρελαίου και φυσικού αερίου τους, ιδιαίτερα η Νιγηρία, της οποίας η δυνατότητα παραγωγής της μονάδας της νήσου Bonny κυμαίνεται μόλις στο 20% του συνόλου, λόγω των υποκλοπών της μαύρης αγοράς και του βανδαλισμού. Την ίδια στιγμή, θέλουν να προσελκύσουν επενδύσεις για την ενίσχυση των εγχώριων υποδομών και τη δημιουργία εγχώριων αγορών υδρογονανθράκων.
Το φυσικό αέριο έχει αποτελέσει μία αμφιλεγόμενη επιλογή όσον αφορά την πράσινη ανάπτυξη. Αν και έχει μειωμένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από άλλους υδρογονάνθρακες, ρυπαίνει το περιβάλλον, ενώ παράγει και διαρροές μεθανίου. Η προσέγγιση της Ευρώπης προς το φυσικό αέριο μετά την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία έχει αλλάξει ριζικά, με τις ευρωπαϊκές χώρες να προσπαθούν να εισάγουν όσο περισσότερο LNG μπορούν. Αρκετές εξ αυτών έχουν, πια, στραφεί και στην καύση άνθρακα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες τονίζουν πως η κατάσταση αυτή θα είναι παροδική και σύντομα οι ευρωπαϊκές χώρες θα μεταβούν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).
Το αφήγημα αυτό δεν μπορεί να εφαρμοστεί εύκολα στην Αφρική, όμως, αφού η υπανάπτυκτη περιοχή χρειάζεται δισεκατομμύρια επενδύσεων για την άμεσή της μεταβολή σε ΑΠΕ. Υπάρχει, μεν, άπλετη ηλιοφάνεια και αιολική ενέργεια στην υποσαχάρια Αφρική η οποία χρησιμοποιεί λιγότερη ενέργεια από την Ισπανία, αλλά δεν υπάρχουν οι υποδομές για την αξιοποίηση των φυσικών αυτών πόρων. Παράλληλα, οι υποσχέσεις των ανεπτυγμένων οικονομιών για $100 δισ. σε πράσινες επενδύσεις στην περιοχή ετησίως έχουν αποδειχθεί «κούφιες».
«Η Δύση εξελίχθηκε χρησιμοποιώντας υδρογονάνθρακες. Πολλές Δυτικές χώρες αυτή τη στιγμή μελετούν επιστροφή στην καύση άνθρακα λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Όταν ο πλανήτης θέλει να μειώσει τις εκπομπές αερίου, ποιός πρέπει να λάβει μεγαλύτερα μέτρα; Θέλει η Δύση να κρατήσει την Αφρική υπανάπτυκτη;» διερωτάται o Υπουργός Ενέργειας της Γκάνα, Matthew Opoku Prempeh.
COP27 και λύσεις
Το ζήτημα των επενδύσεων αυτών θα αποτελέσει ένα από τα κύρια θέματα της φετινής Συνόδου COP27 στην Αίγυπτο, η οποία θα επικεντρωθεί στην εύρεση λύσεων για την Αφρική. Το μέλλον του φυσικού αερίου θα αποτελέσει, επίσης, κύριο θέμα των συνομιλιών.
Ο ΙΕΑ τόνισε, πρόσφατα, πως παρά τις πρόσφατες εκκλήσεις του για μείωση της χρήσης υδρογονανθράκων, η Δύση θα πρέπει να «επιτρέψει» στην Αφρική την αξιοποίηση των φυσικών της πόρων, αφού οι εκπομπές αερίου της ηπείρου θα αυξηθούν μόλις κατά 3%-3,5% ακόμα κι αν αξιοποιηθεί το 100% των πόρων αυτών. Η ολική πρόσβαση των αφρικανικών κοινωνιών στην εύρυθμη ενεργειακή παροχή θα μπορούσε να επιτευχθεί μέχρι το 2030 με επενδύσεις $25 δισ ετησίως, μόλις το 1% των ετήσιων επενδύσεων στον παγκόσμιο ενεργειακό τομέα.
Τόσο τα πρόσφατα τεράστια πρότζεκτ των Exxon Mobil, BP και Shell σε χώρες της Αφρικής όσο και η αύξηση των πλάνων για επενδύσεις (κρατικές και ιδιωτικές) ύψους $100 δισ σε νέα πρότζεκτ που θα παρέχουν 35 γιγαβάτ ηλεκτρικού θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη λύση στο πρόβλημα αυτό. Παρ’ όλα αυτά, οι επενδύσεις από την Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και το ΕΤΕ έχουν, πια, στερέψει.
Πρότζεκτ όπως η μονάδα παραγωγής ενέργειας Central Termica de Temane της Μοζαμβίκης που προσέλκυσε επενδύσεις $652 εκατ. τον περασμένο Δεκέμβριο, αντιμετωπίζουν προβλήματα χρηματοδότησης, σύμφωνα με τον CEO της Globeleq Inc, Mike Scholey. Tόσο η International Finance Corp της Παγκόσμιας Τράπεζας όσο και η US International Development Finance Corp έχουν άρει τη χρηματοδότηση σε πολλά πρότζεκτ υδρογονανθράκων.
Σύμφωνα με τη Vicky Ford, Υπουργό Αφρικανικών Υποθέσεων της Βρετανίας «η μακροπρόθεσμη στρατηγική μας θα πρέπει να είναι η μετάβαση σε ΑΠΕ», τη στιγμή που η βρετανική κυβέρνηση μελετά τη δημιουργία σταθμών άντλησης υδρογονανθράκων στη Βόρεια Θάλασσα.
Για τον Carlos Lopes, πρώην στέλεχος του ΟΗΕ, η στάση της Δύσης προς την Αφρική «είναι υποκριτική. Δεν είναι δυνατόν να λέμε στους Αφρικανούς πως θα πρέπει να αποφύγουν τις εφικτές λύσεις και να προσηλωθούν στις ΑΠΕ τη στιγμή που η Ευρώπη αυξάνει τις εισαγωγές υδρογονανθράκων από την Αφρική».
Ακόμα πιο επιθετική ήταν η στάση της Vijaya Ramachandran, στέλεχος του αμερικανικού think tank με έδρα την Καλιφόρνια, Breakthrough Institute, η οποία τόνισε πως «η όλη κατάσταση πρόκειται για πράσινη αποικιοκρατία όπου οι πλούσιες χώρες εκμεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους των φτωχών χωρών ενώ παράλληλα δεν τους αφήνουν να κάνουν το ίδιο με δικαιολογία την προστασία του περιβάλλοντος».
Κλιματική αλλαγή
Οι Αφρικανοί γνωρίζουν πολύ καλά την επείγουσα κατάσταση που προκαλεί η κλιματική αλλαγή. Η αύξηση της θερμοκρασίας έχει προκαλέσει τεράστιες καταστροφές στην ήπειρο, με τρομακτικές περιόδους ξηρασίας και ερημοποίηση περιοχών.
Τις επόμενες δεκαετίες, το πρόβλημα θα επιδεινωθεί. Σύμφωνα με ανάλυση της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Αφρική θα είναι το μεγαλύτερο θύμα της κλιματικής αλλαγής η οποία θα προκαλέσει φτώχεια, μαζικά προσφυγικά κύματα και βία στην ήπειρο.
Σύμφωνα με το Bloomberg, η βασιζόμενη στους υδρογονάνθρακες οικονομική ανάπτυξη είναι αναγκαία για την επιβίωση της Μαύρης Ηπείρου και των κατοίκων της αλλά και για την ευρύτερη αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Προς το παρόν, στο Bodo της Νιγηρίας, κομμένα καλώδια ρεύματος κρέμονται στους χωμάτινους δρόμους όπου παίζουν τα παιδιά, τα οποία δεν επιτρέπεται να πλησιάσουν τους ξυλόφουρνους λόγω του πυκνού, μαύρου καπνού που αναγκάζονται να εισπνέουν οι μητέρες τους για να τα ταΐσουν.
Όσο για τα πλοία του LNG από τη νήσο Bonny, πλέουν βόρεια… προς την Ευρώπη.