Η διεθνής σύμβαση για τη θαλάσσια ρύπανση από επικίνδυνες και επιβλαβείς ουσίες 1996 και το Πρωτόκολλό της 2010 (Hazardous and Noxious Substances Convention, HNSC) υιοθετήθηκε κατόπιν ενεργειών του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO) και διέπει τα ζητήματα της ευθύνης και της αποζημίωσης για ζημιές που προκαλούνται από τη μεταφορά περισσοτέρων από έξι χιλιάδων (6.000) ουσιών, μεταξύ των οποίων: LPG/LNG, sulphuric acid, hydrochloric acid, sodium hydroxide/caustic sauda, phosphoric acid, nitric acid, ammonia, benzene, xylene, phenol, (βλέπε τον πλήρη κατάλογο στην ηλεκτρονική βάση HNS Finder https://www.hnsconvention.org/hns-finder/ ).
Κατά τη διάρκεια της 106ης συνεδρίασης, η Νομική Επιτροπή IMO υπενθύμισε το κενό στο πλαίσιο της ναυτιλιακής ευθύνης. Οι ενημερώσεις των κρατών από τις Γραμματείες IMO και Διεθνούς Κεφαλαίου (IOPCF) καθυστέρησαν λόγω της κρίσης covid-19.
H ανάγκη να τεθεί σε ισχύ η παραπάνω διεθνής σύμβαση, καθίσταται περισσότερο επίκαιρη από ποτέ, κυρίως, λόγω του μεγάλου αριθμού πλοίων LNG που πλέουν στα ευρωπαϊκά ύδατα. Ως παραδείγματα ατυχηματικής ρύπανσης από τη μεταφορά ουσιών HNS θα αποτελούσαν τα ακόλουθα: σύγκρουση πλοίου μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων που μεταφέρει εκρηκτικές και τοξικές ουσίες σε συσκευασμένη μορφή και άλλου πλοίου· σύγκρουση δεξαμενοπλοίου που μεταφέρει χύδην εύφλεκτες, εκρηκτικές και διαβρωτικές χημικές ουσίες και άλλου πλοίου· μηχανική βλάβη δεξαμενοπλοίου LPG που μεταφέρει φορτίο υγροποιημένου πετρελαίου, το οποίο παρασύρεται στην ακτή κοντά σε κατοικημένη περιοχή.
Η δομή της HNSC είναι η ίδια όπως της CLC για την ευθύνη και αποζημίωση για θαλάσσια ρύπανση από εμμένον πετρέλαιο. Ωστόσο, η HNSC έχει ευρύτερο πεδίο. Ειδικότερα, η HNSC εφαρμόζεται στο έδαφος, ή τα χωρικά ύδατα, ή την ΑΟΖ των συμβαλλομένων κρατών. Καλύπτει: τις ζημιές από ρύπανση· τις ζημιές από λοιπούς κινδύνους π.χ. πυρκαϊά, έκρηξη· τα προληπτικά μέτρα οπουδήποτε αυτά ληφθούν· τη βλάβη στο περιβάλλον· τα διαφυγόντα κέρδη στην αλιεία και τον τουρισμό· την απώλεια ζωής και τον τραυματισμό μάλιστα κατά προτεραιότητα από τις λοιπές αξιώσεις.
Σύμφωνα με την HNSC, ο πλοιοκτήτης (και ο ασφαλιστής του συνήθως τα p&i clubs) είναι αντικειμενικά υπεύθυνος, (δηλαδή, χωρίς την ανάγκη για τον ζημιωθέντα να αποδείξει την υπαιτιότητα του πλοιοκτήτη), να αποζημιώσει την απώλεια ή τη ζημιά έως ένα ποσό (πρώτο επίπεδο αποζημίωσης): όταν η ζημία προκαλείται από ουσία HNS που μεταφέρεται χύδην, η ευθύνη ανέρχεται σε ποσό μεταξύ 10 και 100 εκατομμυρίων Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων (ΕΤΔ) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (περίπου 15 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ έως 150 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ), ανάλογα με την ολική χωρητικότητα του πλοίου· όταν η ζημία προκαλείται από ουσία HNS που μεταφέρεται συσκευασμένη, η μέγιστη ευθύνη για τον πλοιοκτήτη ανέρχεται σε 115 εκατομμύρια ΕΤΔ (περίπου 175 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ). O ζημιωθείς έχει ευθεία αξίωση και μπορεί να στραφεί κατά του ασφαλιστή του πλοιοκτήτη. Το Διεθνές Κεφάλαιο HNS (Fund) θα παρέχει πρόσθετη αποζημίωση (δεύτερο επίπεδο αποζημίωσης) έως 250 εκατομμύρια ΕΤΔ κατά ανώτατο όριο (περίπου 380 εκατομμύρια Δολάρια) συμπεριλαμβανομένου οποιουδήποτε ποσού καταβάλλεται από τον πλοιοκτήτη και τον ασφαλιστή του. Tο HNS Fund καταβάλλει αποζημίωση όταν το σύνολο των αποδεκτών αξιώσεων υπερβαίνει την ποσοτική ευθύνη του πλοιοκτήτη, καθώς επίσης και όταν ο πλοιοκτήτης απαλλάσσεται της ευθύνης, ή βρίσκεται σε οικονομική αδυναμία.
Απαλλάσσεται αν αποδείξει ότι η ζημιά προήλθε συνολικά ή εν μέρει από εκ προθέσεως πράξη ή παράλειψη από το πρόσωπο που αιτείται την αποζημίωση. Ωστόσο, δεν απαλλάσσεται για την αποζημίωση των προληπτικών μέτρων. Χρηματοδοτείται μέσω συνεισφορών που πληρώνουν οι παραλήπτες φορτίου HNS, ενώ προβλέπονται τέσσερεις λογαριασμοί, ένας γενικός/General Account (Bulk solids, other HNS) και τρεις ειδικοί LNG/LPG/Oil εντός του παραπάνω HNS Fund με χωριστές συνεισφορές/ταμεία για τον καθένα.
Το Πρωτόκολλο HNS 2010 θα τεθεί σε ισχύ 18 μήνες μετά την ημερομηνία επικύρωσής του από τουλάχιστον 12 κράτη (τα 4 από αυτά τα κράτη με τουλάχιστον 2 εκατομμύρια μονάδες ολικής χωρητικότητας το καθένα και με την προϋπόθεση ότι έχουν παραλάβει το προηγούμενο έτος ποσότητα συνολικά 40 εκατομμυρίων τόνων συνεισφερόμενου φορτίου στο γενικό λογαριασμό HNS). Η επικύρωση πραγματοποιείται με την κατάθεση του εγγράφου αποδοχής της διεθνούς σύμβασης και εισδοχής σε αυτή στον Γενικό Γραμματέα ΙΜΟ. Οκτώ (8) κράτη (Καναδάς, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Κάτω Χώρες, Νορβηγία, Τουρκία) έχουν υπογράψει το Πρωτόκολλο 2010 με την επιφύλαξη της επικύρωσης. Έξι (6) κράτη (Καναδάς, Δανία, Εσθονία, Νορβηγία, Νότιος Αφρική, Τουρκία) συμφώνησαν ότι δεσμεύονται από τη διεθνή σύμβαση.
H χώρα μας έχει πρωτίστως συμφέρον για τη θέση σε ισχύ της HNSC, πριν συμβεί ατύχημα, λόγω και των διεθνών τερματικών της σταθμών (Revithoussa LNG terminal) και πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία με την κατάλληλη εκπροσώπηση από επιστήμονες στους διεθνείς οργανισμούς προς αυτή την κατεύθυνση.
* Η Μαρίνα Αλειφεροπούλου είναι Δικηγόρος, LL.M. (ναυτικό δίκαιο), Διαμεσολαβήτρια, Υποψήφια Δ.Ν. (θαλάσσια ασφάλιση), Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών