Το ζήτημα του ιδιωτικού χρέους αποτελεί ωρολογιακή βόμβα η οποία είναι βέβαιο ότι θα εκραγεί, τραυματίζοντας την οικονομία και την κοινωνία και βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της προεκλογικής αντιπαράθεσης.
Τα κόκκινα δάνεια είναι βασικό μέρος του προβλήματος και το γεγονός είναι ότι το σύστημα που ισχύει τώρα δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς πλειστηριασμούς. Η «λύση» που δόθηκε με την πώληση των δανείων από τις τράπεζες σε εταιρείες-σφραγίδες (special purpose vehicles και funds) και στις εταιρείες διαχείρισης απαιτήσεων (τους λεγόμενους servicers) -η οποία μάλιστα έγινε με κρατική εγγύηση ύψους 19 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του σχεδίου «Ηρακλής»– έχει δημιουργήσει μια αδιέξοδη κατάσταση.
Ο πλέον αρμόδιος φορέας, η Τράπεζα της Ελλάδος, είχε αντιρρήσεις για τον «Ηρακλή» και είχε προειδοποιήσει, αλλά δεν εισακούστηκε.
Με τον «Ηρακλή» οι μεν τράπεζες απελευθερώθηκαν από τα κόκκινα δάνεια που αποτελούσαν γάγγραινα γι’ αυτές και εμπόδιζαν τη λειτουργία τους, αλλά τα δάνεια παραμένουν κόκκινα και το βάρος αυξάνεται καθώς ανεβαίνουν τα επιτόκια.
Οι servicers δεν έχουν κάποια δέσμευση σε σχέση με τον τρόπο που θα εισπράξουν τα κόκκινα δάνεια. Eχουν απόλυτη ελευθερία να προχωρήσουν κατά την κρίση τους είτε σε κούρεμα, είτε σε αναδιάρθρωση με όρους της επιλογής τους, είτε σε πλειστηριασμό.
Για το ίδιο δάνειο μπορούν να διαγράψουν το 50% ή, αντίθετα, να ζητήσουν προκαταβολή το 50% και εφόσον ο δανειολήπτης δεν μπορεί να ανταποκριθεί να προχωρήσουν σε πλειστηριασμό. Δεν υπάρχει εποπτεία ως προς τον χειρισμό των δανείων, ούτε δεσμευτικοί κανόνες. Τα κριτήρια των αποφάσεων δεν είναι γνωστά, ούτε υφίσταται υποχρέωση ισονομίας.
Το ίδιο ισχύει και για τα επιχειρηματικά δάνεια. Μια επιχείρηση μπορεί να οδηγηθεί σε κλείσιμο και σε μια άλλη μπορεί να χαριστεί το χρέος.
Οι τελευταίες αλλαγές που έγιναν στον εξωδικαστικό μηχανισμό δημιουργούν υποχρέωση των πιστωτών απλώς να αιτιολογούν τις αποφάσεις τους, αλλά χωρίς άλλη δέσμευση.
Αντίθετα, οι servicers έχουν ισχυρό κίνητρο να κάνουν πλειστηριασμούς προκειμένου να εισπράξουν τα ανάλογα ποσά συν τα κέρδη που έχουν προϋπολογίσει στα επιχειρηματικά σχέδιά τους. Η αποπληρωμή, μάλιστα, γίνεται μέσω ομολόγων που έχουν την εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου, η οποία θα καταπέσει εάν δεν καλυφθούν οι στόχοι. Επομένως, προβάλλεται και το δίλημμα «πλειστηριασμοί ή κατάπτωση κρατικών εγγυήσεων».
Η όλη διαδικασία αφήνει περιθώρια για εξωφρενικά κέρδη, αφού τα δάνεια έχουν πουληθεί έναντι ενός ποσοστού (20%-40%) της ονομαστικής αξίας, αλλά η απαίτηση παραμένει στο ακέραιο. Επομένως, για μια οφειλή 100.000 ευρώ που αγοράστηκε αντί 30.000 ευρώ, μπορεί να ανακτηθεί με πλειστηριασμό το συνολικό αρχικό ποσό, με το ανάλογο κέρδος.
Οι πλειστηριασμοί έχουν ατύπως ανασταλεί λόγω της προεκλογικής περιόδου, αλλά είναι κοινό μυστικό ότι, εάν δεν αλλάξει κάτι, μετά τις εκλογές το σύστημα θα κινηθεί πάλι και υπάρχει το ενδεχόμενο να γίνουν μαζικοί πλειστηριασμοί.
Η κυβέρνηση προχώρησε σε επιμέρους αλλαγές στο σύστημα του εξωδικαστικού μηχανισμού με σκοπό να γίνονται περισσότερες ρυθμίσεις, ενώ διεξάγει συνεχείς διαπραγματεύσεις με τις τράπεζες και τους servicers για το κόστος χρήματος και τις ρυθμίσεις των δανείων. Ωστόσο, η δομή του συστήματος παραμένει η ίδια και οι επιλογές είναι στην ευχέρεια των servicers.
Η αξιωματική αντιπολίτευση παρουσίασε ένα νέο συνολικό πλαίσιο στεγαστικής πολιτικής και διαχείρισης οφειλών με νομοθεσία για την προστασία της πρώτης κατοικίας, με επιδοτήσεις για ευάλωτα νοικοκυριά και για νέα ζευγάρια.Η βασική καινοτομία, όμως, που περιλαμβάνεται στο σχέδιο αυτό είναι η θέσπιση φορέων εποπτείας της αγοράς κόκκινων δανείων και των servicers, καθώς και η υποχρέωση των τελευταίων να προτείνουν και να αποδέχονται βιώσιμες ρυθμίσεις με αντικειμενικούς, υποχρεωτικούς κανόνες οι οποίοι θα περιλαμβάνουν κούρεμα ή μακροχρόνια ρύθμιση.
Το ΠΑΣΟΚ προτείνει επίσης επαναφορά της νομοθετικής προστασίας της πρώτης κατοικίας καθώς και υποχρεωτικότητα των ρυθμίσεων με ουσιαστικά κριτήρια και υπό την εποπτεία επιτροπών στις οποίες θα μετέχουν κράτος, servicers και δανειολήπτες.
Το ΜέΡΑ25 απορρίπτει οποιοδήποτε σύστημα βασίζεται στον «Ηρακλή», και προτείνει εναλλακτικά το σχέδιο «Οδυσσέας» με τη μεταφορά των κόκκινων δανείων και των κρατικών εγγυήσεων σε έναν δημόσιο φορέα ο οποίος θα διαχειριστεί σε μακροχρόνια βάση το πρόβλημα, χωρίς πλειστηριασμούς και με τους δανειολήπτες και τους μικρομεσαίους επιχειρηματίες να διατηρούν την ιδιοκτησία τους.
Ασφαλώς, όλα πλέον παραπέμπονται στην ετυμηγορία του ελληνικού λαού, αλλά σε κάθε περίπτωση τα κόκκινα δάνεια θα είναι το μεγάλο ζήτημα της επόμενης μέρας, καθώς ύστερα από 12 χρόνια εκκρεμότητας και συνεχούς κρατικής στήριξης στο τραπεζικό σύστημα, η βόμβα ετοιμάζεται να εκραγεί και πρέπει να εξουδετερωθεί.