Ο όρος «εργασιακή εξάντληση» -στο χωριό μου το λέμε “burnout”– αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά ως μια ψυχολογική κατάσταση το μακρινό 1974, από τον Χέρμπερτ Φρόιντενμπεργκερ. Ήταν εκείνος ο οποίος, αν και είχε πολλές δουλειές κατά τη διάρκεια της ζωής του -εκδότης, θεωρητικός και συγγραφέας- συνεισέφερε στην κατανόηση και θεραπεία του στρες, της χρόνιας κόπωσης και της κατάχρησης ουσιών. Αυτός ο σπουδαίος τύπος, λοιπόν, χρησιμοποίησε το “burnout” για να περιγράψει τη φυσική ή πνευματική κατάρρευση λόγω υπερβολικής δουλειάς ή του στρες. Ή και των δύο ταυτόχρονα, αφού προφανώς και σχετίζονται.
Δεν περιγράφω κάτι που δεν συμβαίνει γύρω σας, στους οικείους σας, σε εσάς. Οταν ρωτάμε κάποια/κάποιον «τι κάνεις;», δίχως περιστροφές μας απαντά «είμαι πτώμα». Μάλιστα, εκείνοι με τους οποίους που δεν έχετε ιδιαίτερη σχέση προτού σας απαντήσουν αυτό σκέφτονται, αλλά καταλήγουν στο «έχω υπάρξει και καλύτερα» – ok, το μήνυμα ελήφθη. Η Emily Ballesteros -κάτοχος μεταπτυχιακών σπουδών στην οργανωτική ψυχολογία και ειδική στη διαχείριση της εργασιακής εξουθένωσης- σε άρθρο της στο περιοδικό TIME τόνισε πως εάν η περίοδος της πανδημίας ήταν η εποχή της «Μεγάλης Παραίτησης», σήμερα ζούμε τη «Μεγάλη Εξάντληση». Σύμφωνα με την ίδια, οι βασικές αιτίες αυτής της εξάντλησης είναι η έκθεση σε στρεσογόνους παράγοντες εκτός του ελέγχου μας και η οικονομική ανασφάλεια. «Έχουμε υπάρξει μια κοινωνία που κινείται γύρω από την εργασία, εδώ και γενιές. Όμως, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να πείσουμε τους ανθρώπους να ζουν μια πολυάσχολη ζωή που στρέφεται γύρω από τη δουλειά, όταν αυτή δεν μεταφράζεται στην ποιότητα ζωής που συνεπαγόταν παλαιότερα», έγραψε. Ναι, ξέρω, είναι σαν να σκιαγραφεί τη ζωή σας.
Η ψυχολόγος κάνει λόγο για μια κρίση ψυχικής υγείας που έχει να κάνει με την επιδείνωση των συνθηκών ζωής, κάτι που μας κάνει να νιώθουμε ότι είμαστε λιγότερο σημαντικοί στον κόσμο. Την ίδια στιγμή, όλοι νιώθουμε την πίεση να αποδίδουμε όλο και περισσότερο και, επομένως, αισθανόμαστε σαν να μην κάνουμε αρκετά ή να μην πάμε παρακάτω – σε πνευματικό, κοινωνικό ή προσωπικό επίπεδο. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Ισπανός συγγραφέας Eudald Espluga, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο για το παγκόσμιο φαινόμενο της εξουθένωσης. «Συνεχώς μας λένε να προσπαθούμε περισσότερο», όπως υπογράμμισε. Πάντως, ενώ η εξάντληση δεν έχει να κάνει με μία συγκεκριμένη γενιά, οι millennials και οι Gen Z (που μπήκαν στην αγορά εργασίας μετά τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008), είδαν τις ζωές τους να σημαδεύονται από τη διαρκή ανασφάλεια. Αυτή, δηλαδή, που ζούσαμε ήδη οι μεγαλύτεροί τους. Πριν από δύο χρόνια, το American Psychological Association κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι στρεσογόνοι παράγοντες της πανδημίας οδήγησαν σε επίμονες και ασαφείς προκλήσεις, με αποτέλεσμα να καταγράφεται αυξημένη πνευματική και συναισθηματική εξάντληση, καθώς και -μαντέψτε- σωματική κούραση.
Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με έρευνα, τουλάχιστον 47 εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν παραιτηθεί από τη δουλειά τους. Ταυτόχρονα, όλο και πιο συχνά εμφανίζονται νέες ορολογίες σχετιζόμενες με την εργασία. Φράσεις όπως “Quiet Quitting”, “Coffee Badging”, “Bare Minimum Mondays”, περιγράφουν τη γενικότερη εργασιακή, αλλά και πνευματική εξάντληση. Υποθέτω, συμβαίνει και σε εσάς. Δεν είναι λίγες οι φορές που παραγγέλνετε το φαγητό σας επειδή είσαστε κουρασμένοι για να μαγειρέψετε. Επιλέγετε ίσως να τηλεργαστείτε για να αποφύγετε τη μετακίνηση προς και από το γραφείο. Δεν κοινωνικοποιείστε με τόση ευκολία, καθώς το πρόγραμμά σας είναι παραφορτωμένο. Δεν έχετε χόμπι, ούτε ελεύθερο χρόνο – και ας το σταματήσω εδώ, καταλάβατε.
Για χρόνια επικρατούσε το φαινόμενο της «Ποντικοδρομίας» ή αλλιώς Rat Race. Το άγχος και ο αγώνας της επιβίωσης – λέγε με βιοπάλη. Ομως, πια, οι άνθρωποι νιώθουν όλο και περισσότερο κουρασμένοι – συνέχεια. «Ok, και τι κάνουμε για αυτό;». Για αυτό το ερώτημα, η Emily Ballesteros προτείνει λύσεις που ο κάθε άνθρωπος, προσωπικά, μπορεί να εφαρμόσει. Υποστηρίζει, για παράδειγμα, πως η θετική σκέψη και οι μικρές αποφάσεις, όπως ο χρόνος που θα κοιμηθούμε, μια σύντομη συνάντηση με έναν φίλο, ο περιορισμός της έκθεσης στα μέσα μαζικής δικτύωσης, μια σωστή και ισορροπημένη σχέση με κάποιον άνθρωπο, η ενασχόληση με τα κατοικίδια ζώα, μπορεί να δώσει κάποιες λύσεις που μπορεί να σε ξεκουράσουν. Τώρα, πώς από τη Μεγάλη Εξάντληση μπορείς να περάσεις στη σχετική χαλάρωση, αυτό είναι κάτι που ο καθένας μας καλείται να το απαντήσει.
Ο Ντέιλ Κάρνεγκι, Αμερικανός συγγραφέας αυτοβοήθειας, είχε γράψει «η κούραση που αισθανόμαστε δεν προκαλείται από την πολλή δουλειά, αλλά από το άγχος, την απογοήτευση και την απόρριψη». Αλλά και ο ψυχαναλυτής Τζος Κοέν, επίσης σημειώνει πως το burnout δεν έχει να κάνει μόνο με την πολλή δουλειά, καθώς η ρίζα του προβλήματος κρύβεται πιο βαθιά. Όταν είσαι εντελώς εξαντλημένος, αλλά δεν μπορείς να σταματήσεις να προσπαθείς, μοιάζεις με μία άδεια μπαταρία. Όμως, αντί να φορτίσει, όταν η μπαταρία αυτή συνδεθεί με το ρεύμα, απλά αρχίζει να βγάζει καπνούς. Όπως εσύ – και δεν ξέρεις εάν έχει καεί εντελώς το μυαλό σου ή βγάζεις αναθυμιάσεις από τα αφτιά σου, λόγω θυμού για την κατάσταση στην οποία έχεις περιέλθει. Και είσαι πολύ κουρασμένη/κουρασμένος για να το σκεφτείς και αυτό.
Και ξέρω ότι δεν στο κάνω καλύτερο, αλλά να ‘ξερες πόσο σε νιώθω…