Η εθνική τραγωδία στα Τέμπη έχει συγκλονίσει το πανελλήνιο και είναι αλήθεια ότι την ώρα της θλίψης και του πένθους δεν είναι εύκολο να γίνει ψύχραιμη ανάλυση. Καθώς μάλιστα έχει ήδη ανακοινωθεί η σύσταση ανεξάρτητης επιτροπής για τη διερεύνηση του δυστυχήματος, μόνο κάποιες σκέψεις μπορούν να διατυπωθούν για το θέμα, αφού δεν έχουμε την πλήρη εικόνα των συνθηκών και των αιτίων. Την ίδια στιγμή, όμως, υπάρχουν και ορισμένες οφθαλμοφανείς καταστάσεις.
Οπως το γεγονός ότι το δυστύχημα θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Ακόμα χειρότερο είναι ότι εκπρόσωποι των εργαζομένων, αλλά και αρμόδιοι φορείς είχαν… προειδοποιήσει για την πιθανότητα ατυχήματος, αναδεικνύοντας την απουσία των συστημάτων ασφαλείας και τηλεματικής, αλλά και τις ελλείψεις προσωπικού. Είχαν χτυπήσει το καμπανάκι του κινδύνου, αλλά ποιος έδωσε σημασία; Ποια συνέχεια δόθηκε στις προειδοποιήσεις και ποιες ήταν οι ενέργειες των αρμοδίων;
Είναι πια δεδομένο ότι απουσίαζαν τα ενδεδειγμένα συστήματα ασφαλείας, γεγονός που ισοδυναμεί με εγκληματική αμέλεια. Ακόμα και οι ατομικές ευθύνες που ενδεχομένως υπάρχουν για τα πρόσωπα που είχαν άμεση εμπλοκή στο γεγονός, δεν αρκούν για να εξηγήσουν το συνολικότερο πρόβλημα.
Αλλωστε αυτή ακριβώς είναι η σκοπιμότητα των συστημάτων ασφαλείας. Να αποτρέπουν το ατύχημα ακόμα κι αν υπάρξει ανθρώπινο λάθος. Να μην υπάρχει χώρος για ατομικό λάθος σε δημόσια συστήματα μέσω των οποίων μετακινούνται χιλιάδες άνθρωποι κάθε χρόνο.
Το δεύτερο ζήτημα που αναδεικνύεται είναι ακριβώς ο δημόσιος χαρακτήρας των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, όπως κατεξοχήν είναι οι μεταφορές.
Η ΤΡΑΙΝΟΣΕ, που μετατράπηκε σε Hellenic Train, έχει τη λειτουργία και εκμετάλλευση όλων των σιδηροδρομικών μεταφορών, ιδιωτικοποιήθηκε το 2017 υπό την πίεση της Ε.Ε. και της τρόικας, και το 100% των μετοχών της ελέγχεται από τον ιταλικό κρατικό όμιλο Ferrovie dello Stato Italiane, ο οποίος εμμέσως ελέγχει και την κατά 100% θυγατρική της ΤΡΑΙΝΟΣΕ, την Ελληνική Εταιρεία Συντήρησης Σιδηροδρομικού Τροχαίου Υλικού. Ο ΟΣΕ ανήκει στο Δημόσιο και οι βασικές δραστηριότητές του είναι η συντήρηση των υποδομών (γραμμές, σταθμοί, ηλεκτροκίνηση κ.ά.), έργο που κατά μεγάλο μέρος δίνεται σε εργολάβους.
Είναι πολύ πιθανόν ότι ένα μεγάλο μέρος της έρευνας που έχει ανακοινωθεί θα πρέπει να ξεδιαλύνει το κουβάρι των ευθυνών και τον καταλογισμό τους ανάμεσα στις διαφορετικές εταιρείες, στους οργανισμούς και τους εποπτικούς φορείς.
Είναι αυτονόητο, όμως, ότι το σύστημα δεν λειτουργεί και ότι την τελική ευθύνη για αυτό την έχει η Πολιτεία.
Οι ιδιωτικές εταιρείες που αναλαμβάνουν να παράσχουν οποιοδήποτε δημόσιο αγαθό έχουν ως πρώτη προτεραιότητα την οικονομική λειτουργία τους και την κερδοφορία τους. Η ασφάλεια έχει κόστος, διότι απαιτεί σημαντικές επενδύσεις καθώς και επαρκές προσωπικό με υψηλή κατάρτιση και καλές αποδοχές. Δεν μπορεί να υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στην οικονομική αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια του κοινού και γι’ αυτό η Πολιτεία πρέπει να θέτει τους κανόνες και να επιβλέπει την εφαρμογή τους.
Επομένως, η τελική ευθύνη ανήκει στην Πολιτεία, στον τρόπο με τον οποίο οργανώνει τις προδιαγραφές παροχής του δημόσιου αγαθού, τον έλεγχο της τήρησης των προδιαγραφών αυτών και, βέβαια, διασφαλίζει την τακτική και αποτελεσματική λογοδοσία των φορέων και των προσώπων που παρέχουν το έργο.
Δεν απαλλάσσεται η Πολιτεία, αντίθετα η ευθύνη της μεγαλώνει.
Σε συστήματα όπως οι σιδηροδρομικές μεταφορές, που εκ της φύσης τους είναι ιδιαίτερα περίπλοκα και με αυξημένους κινδύνους για την ανθρώπινη ασφάλεια, ο ρόλος του κράτους είναι ακόμα πιο κρίσιμος.
Δεν είναι, βέβαια, τυχαίο ότι στη Βρετανία ο ρόλος των ιδιωτικών σιδηροδρόμων αμφισβητήθηκε ύστερα από δυστυχήματα και η διαχείριση του δικτύου επανήλθε στο κράτος στις αρχές της δεκαετίας του 2000 – αν και τα τρένα παραμένουν ιδιωτικά. Στη Σκωτία, το κράτος ανέλαβε από πέρυσι πλήρως τη λειτουργία των σιδηροδρόμων.
Ούτε είναι τυχαίο ότι οι τρεις μεγάλες σιδηροδρομικές εταιρείες στην Ευρώπη είναι κρατικές (γερμανική, γαλλική και ιταλική).
Οι ευθύνες για το τραγικό δυστύχημα δεν περιορίζονται ούτε σε πρόσωπα, ούτε σε μεμονωμένους φορείς ή εταιρείες.
Ανήκουν στην Πολιτεία. Η οποία, μάλιστα, είχε προειδοποιηθεί για τα προβλήματα και τον κίνδυνο ατυχήματος.