Η μόλυνση του Τραμπ από τον κορωνοϊό είναι το πιο πρόσφατο γεγονός που ήρθε να προστεθεί σε ένα πλήθος άλλων οικονομικών και μη παραγόντων που καθιστούν τις εξελίξεις εντελώς απρόβλεπτες. Διότι δεν ξέρουμε ποια θα είναι πορεία της υγείας του Αμερικανού προέδρου και σε τι πολιτικές εξελίξεις θα οδηγήσει αυτή στις ΗΠΑ και κατά συνέπεια στην παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή.
Οι ΗΠΑ, λοιπόν, είναι ένας καθοριστικός παράγων. Υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι, όπως η διεθνοποίηση της πολιτικής της Κίνας που ακουμπάει πλέον τη Μεσόγειο, η επιθετικότητα του Ερντογάν σε ένα πλήθος μετώπων, με πρόσφατο τη σύγκρουση Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η αδιαμόρφωτη ακόμη στάση της Ευρωπαϊκής Ενωσης απέναντι σε όλες αυτές τις διενέξεις και συγκρούσεις. Ολα αυτά δημιουργούν ένα εντελώς απρόβλεπτο γεωπολιτικό σκηνικό σε πολλές καυτές ζώνες του κόσμου – και οι γεωπολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν σημαντικά τις οικονομικές.
Πέραν αυτών, υπάρχει ακόμη ένα ερωτηματικό για το τι θα συμβεί με το Brexit, πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις Αγγλίας και Ε.Ε., αλλά και τι θα συμβεί όταν μετά το Brexit η Αγγλία επιχειρήσει να μετατρέψει την οικονομία της σε ένα είδος offshore οικονομίας, με χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές και χαλάρωση των τραπεζικών κανόνων ώστε να προσελκύσει διεθνή κεφάλαια. Αγνωστο παραμένει ακόμη το ποιοι κανόνες θα εφαρμοστούν στις εμπορικές σχέσεις της Αγγλίας με την Ευρώπη, αλλά και στις μετακινήσεις Ευρωπαίων στην Αγγλία και Αγγλων στην Ευρώπη.
Στο μέτωπο της οικονομίας όλοι προβλέπουν μεγάλη ύφεση παντού – οι προβλέψεις, δε, αναθεωρούνται προς το χειρότερο καθώς ο κορωνοϊός εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα προτού ακόμη μπει καλά-καλά ο χειμώνας. Τώρα αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι τα εμβόλια θα καθυστερήσουν, η προστασία που θα παρέχουν δεν έχει μετρηθεί, ενώ είναι άγνωστο πόσο γρήγορα θα αρχίσουν να προσφέρουν ανοσία σε επαρκή πληθυσμό για να ανακόψουν την πορεία του ιού. Οι προβλέψεις των διεθνών οίκων οικονομικών αναλύσεων είναι ότι οι οικονομίες θα αργήσουν να φτάσουν στο επίπεδο που ήταν το 2019 – οι περισσότεροι τοποθετούν αυτή τη στιγμή στο 2023 και η πρόβλεψη αυτή συνοδεύεται από την επιφύλαξη ότι μπορεί να χειροτερέψει αν δεν αντιμετωπιστεί γρήγορα ο ιός.
Η αύξηση των κρουσμάτων απειλεί όλες τις χώρες με lockdown που θα έχει δραματικές επιπτώσεις στις οικονομίες, στην ανεργία και στην κοινωνική συνοχή. Εκ των συνθηκών ο ιός φέρνει σε αντίθεση νέους και ηλικιωμένους, καθώς τίθεται το δίλημμα αν οι κυβερνήσεις θα αφήσουν τους ηλικιωμένους να νοσήσουν με θανάσιμο κίνδυνο ή αν θα κλείσουν τις οικονομίες αφήνοντας τους νέους άνεργους και πεινασμένους. Πολύ δύσκολο δίλημμα, στο οποίο οι κοινωνίες δεν έχουν έτοιμες απαντήσεις και το οποίο αναμφίβολα οδηγεί σε εντάσεις και συγκρούσεις. Ηδη οι αντιδράσεις των πολιτών στα μέτρα περιορισμού εμφανίζονται σε όλες τις χώρες και κλιμακώνονται χωρίς να μπορεί κανείς υπολογίσει πού τελικά θα φτάσουν. Ενας ακόμη άγνωστος παράγοντας είναι το πώς η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει την ύφεση που προκαλούν τα μέτρα κατά του κορωνοϊού και ο περιορισμός του διεθνούς εμπορίου που έχει καταστροφικές επιπτώσεις στις ευρωπαϊκές εξαγωγές.
Η ευρωπαϊκή συνοχή θα δοκιμαστεί όχι μόνο με το Brexit, αλλά και με τις διαφορετικές ανάγκες που έχουν οι ευρωπαϊκές χώρες – κυρίως εξαιτίας της διαφορετικότητας στις νοοτροπίες μεταξύ Βορρά και Νότου. Παρά το γεγονός ότι μέχρι στιγμής η Ευρώπη φαίνεται να υιοθετεί τη λογική του τυπώματος χρήματος για την αντιμετώπιση της ύφεσης, υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην απόφαση αν το χρήμα αυτό θα διανέμεται δωρεάν με επιδοτήσεις ή ως δάνεια τα οποία φυσικά θα μειώνουν την εθνική ανεξαρτησία των πιο αδύναμων οικονομικά χωρών. Η Ευρώπη δεν φαίνεται να κινδυνεύει από πληθωρισμό όσο χρήμα και αν τυπώσει. Από την άλλη, πολλές χώρες -μεταξύ αυτών φυσικά και η Ελλάδα- κινδυνεύουν από μια νέα υπερχρέωση που θα είναι δύσκολο στο μέλλον να αντιμετωπιστεί.
Στο εσωτερικό μέτωπο, η εξέλιξη του κορωνοϊού δεν είναι καθόλου καλή και το σύστημα υγείας φαίνεται εντελώς ανέτοιμο να αντιμετωπίσει μια πιθανή εκτίναξη των κρουσμάτων τον χειμώνα. Το lockdown μοιάζει αναπόφευκτο κάποια στιγμή μέσα στον χειμώνα και το μοναδικό πλεονέκτημα που έχουμε έναντι άλλων χωρών είναι το ζεστό κλίμα που επιτρέπει τη λειτουργία της οικονομίας σε ανοικτούς χώρους. Οταν ο καιρός χαλάσει, τα πράγματα θα γίνουν πολύ πιο δύσκολα για όλους σε επίπεδο τόσο οικονομικό όσο και κοινωνικής ζωής. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι τη στιγμή αυτή όλα τα εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες που διαθέτουν εξωτερικούς χώρους είναι ασφυκτικά γεμάτα – σαν να θέλουν να προλάβουν οι θαμώνες να κυκλοφορήσουν προτού κλειστούν σπίτια τους υποχρεωτικά τον χειμώνα. Αυτό βεβαίως δημιουργεί έναν τζίρο στην οικονομία, εξασφαλίζοντας έστω και προσωρινά χρήματα στους εργαζόμενους στην εστίαση.
Ο υπουργός Οικονομικών Χρήστος Σταϊκούρας διαβεβαιώνει ότι αν χρειαστεί να γίνει νέο lockdown το υπουργείο είναι έτοιμο να καλύψει ταμειακά τις ανάγκες της κοινωνίας, και αυτό είναι ανακουφιστικό, αλλά δεν σημαίνει ότι η επίπτωση της ύφεσης δεν θα είναι μεγάλη και επώδυνη για όλους.
Η λεπτή ισορροπία που προσπαθούμε να πετύχουμε μεταξύ πανδημίας και οικονομίας μέχρι στιγμής μοιάζει να αποδίδει, αλλά κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί όταν χειμωνιάσει. Ολοι καταλαβαίνουμε πάντως ότι ο φετινός χειμώνας θα είναι πάρα πολύ δύσκολος απ’ όλες τις πλευρές και ότι η μόνη ρεαλιστική στρατηγική τόσο για τις εταιρείες όσο και για τους πολίτες είναι μια στρατηγική επιβίωσης. Η πολυπόθητη ανάπτυξη, οι επενδύσεις, τα μεγάλα έργα υποδομών, όσο και αν θέλει η κυβέρνηση να ξεκινήσουν τώρα, μάλλον αναβάλλονται για το καλοκαίρι του 2021 – ή και επ’ αόριστον.