Η άνοδος του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, η ψήφος των Αγγλων υπέρ του Brexit, η άνοδος των εθνικιστών στη Γαλλία, στην Ολλανδία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και πολλά άλλα «παράδοξα» που συμβαίνουν στις πολιτικές αρένες όλων των χωρών, δείχνουν ένα και μόνο πράγμα: ότι μεγάλο μέρος των λαών δεν αντέχει τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης.
Ποιες είναι αυτές οι επιπτώσεις και γιατί δεν τις αντέχουν;
Η παγκοσμιοποίηση έχει φέρει άνοιγμα όλων των συνόρων στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και εργατικού δυναμικού. Χρήμα, προϊόντα και εργαζόμενοι μετακινούνται ανάλογα με το συμφέρον τους ελεύθερα σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι τα κέρδη που παράγονται σε μια χώρα φεύγουν και επενδύονται σε μια άλλη (συνέβαινε και πριν από την παγκοσμιοποίηση αλλά μόνο από τις πολυεθνικές), τα φθηνότερα προϊόντα που παράγονται, π.χ., στην Κίνα πωλούνται σε όλο τον κόσμο και εκτοπίζουν τα εγχωρίως παραγόμενα, με αποτέλεσμα να κλείνουν οι τοπικές μονάδες παραγωγής και να απολύονται οι εργαζόμενοί τους, οι φθηνοί εργαζόμενοι του Τρίτου Κόσμου πηγαίνουν στις ανεπτυγμένες χώρες και πιάνουν δουλειές, τις οποίες χάνουν οι ακριβοί εργαζόμενοι αυτών των χωρών.
Αποτέλεσμα είναι τελικά να κλείνουν εργοστάσια και εταιρείες και να προκαλείται ανεργία στις αναπτυγμένες χώρες της Δύσης. Οι πολίτες που πλήττονται από την ανεργία και τη μείωση των εισοδημάτων τους περιθωριοποιούνται, ρίχνουν το φταίξιμο στους μετανάστες και στις κυβερνήσεις τους και δεν βλέπουν καμία προοπτική βελτίωσης της θέσης τους στο μέλλον. Ετσι, είναι έτοιμοι να ψηφίσουν στις εκλογές τους λαϊκιστές και τους δημαγωγούς που τους υπόσχονται ότι θα ξαναστήσουν τη χώρα στα πόδια της, θα διώξουν τους μετανάστες, θα ξανανοίξουν τα εργοστάσια κ.λπ. Αυτά είπε ο Τραμπ, αυτά λέει η Λεπέν και όλοι οι εθνικιστές και οι δημαγωγοί που σιγά-σιγά ανεβαίνουν στην εξουσία.
Τι αντιτάσσουν οι πιο «σοβαροί» πολιτικοί; Τίποτα. Ζητούν ουσιαστικά από τους περιθωριοποιημένους πολίτες να κάνουν υπομονή, τους υπόσχονται κάποια ψίχουλα συμπόνιας, στην καλύτερη περίπτωση μιλάνε για μια ανάπτυξη της οικονομίας που θα φέρει δουλειές και ίσως εκεί βρεθεί κάποια θέση απασχόλησης για τον καθένα. Πολύ ασαφές, πολύ λίγο και ως τώρα δεν έχει συμβεί κιόλας. Είναι λογικό, λοιπόν, καθώς αυτοί που μένουν στην απέξω αυξάνονται, να οδηγούνται στον εθνικισμό, να ζητάνε να ξαναγίνει ο κόσμος όπως ήταν παλιά, όταν είχαν δουλειές, όταν έφτιαχναν και αυτοί τα κινέζικα παιχνίδια στην Οκλαχόμα, αλλά τους κόστιζαν 5 δολάρια ενώ τα κινέζικα κοστίζουν 5 σεντς. Υπό αυτές τις συνθήκες η άνοδος του εθνικισμού μοιάζει αναπόφευκτη σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο.
Πού θα καταλήξει αυτό;
Σύμφωνα με τις προεκλογικές του εξαγγελίες, ο Τραμπ θα χτίσει ένα τείχος στα σύνορα με το Μεξικό για να μην περνάνε οι λαθρομετανάστες, θα διώξει όσους είναι ήδη εκεί, θα επιβάλει δασμούς σε όλα τα εισαγόμενα από την Κίνα, θα επιβάλει φόρους σε όσες αμερικανικές εταιρείες μεταφέρουν τα εργοστάσιά τους στο εξωτερικό, θα καταργήσει διεθνείς συμφωνίες εμπορίου και άλλα τέτοια.
Γίνονται αυτά; Γίνονται κάποια από αυτά. Η Αμερική μπορεί να είναι αυτάρκης σε πολλά και μετά την αξιοποίηση του shale gas και ενεργειακά. Τι θα πετύχει; Τη διεθνή απομόνωσή της και αντίμετρα από τις άλλες χώρες, δηλαδή δασμούς στα αμερικανικά προϊόντα κ.λπ. Αποτέλεσμα θα είναι η υποτίμηση του δολαρίου, η αύξηση του αμερικανικού πληθωρισμού, η εσωστρέφεια της αμερικανικής οικονομίας και κοινωνικά η αύξηση του ρατσισμού, της φοβικότητας και του αμερικανικού εθνικισμού. Σε διεθνές επίπεδο, αν υλοποιήσει ο Τραμπ αυτά που λέει, θα έχουμε επάνοδο του προστατευτισμού στο εμπόριο απ’ όλες τις χώρες, κλείσιμο εκατοντάδων χιλιάδων επιχειρήσεων παγκοσμίως, μεγάλη αύξηση της ανεργίας, αύξηση των επιτοκίων, μείωση της ρευστότητας διεθνώς και καραμπινάτη ύφεση. Ο σημαντικότερος δείκτης της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης είναι το διεθνές εμπόριο και αυτό θα περιοριστεί. Διεθνώς θα υπάρξουν σημαντικές γεωπολιτικές αλλαγές και αύξηση των συγκρούσεων σε πολλά σύνορα. Η Ευρώπη θα κινδυνεύσει άμεσα με διάλυση από την αύξηση του εθνικισμού εντός των συνόρων της, ιδιαίτερα αν εκλεγούν τέτοιου είδους πολιτικοί. Μπορεί ο Τραμπ και οι άλλοι εθνικιστές ηγέτες να τα κάνουν όλα αυτά; Σε πρώτο στάδιο μπορούν να τα επιβάλουν, όμως η τεχνολογία και, κυρίως, το Διαδίκτυο δεν μπορούν ούτε να καταργηθούν, ούτε να σταματήσουν να προχωράνε και ο κόσμος θα βρει λύσεις για να συνεχίσει να συναλλάσσεται ελεύθερα στον βαθμό που μπορεί. Η επάνοδος λοιπόν του προστατευτισμού δεν μπορεί να είναι μακροχρόνια, θα επιβληθεί βραχυπρόθεσμα αλλά σύντομα θα καταρρεύσει, έχοντας όμως κάνει τη ζημιά σε πολλούς ανθρώπους και σε πολλές χώρες. Τελικά, και ο εθνικισμός θα μας ξαναφέρει αντιμέτωπους με τα ίδια προβλήματα αλλά από χειρότερη θέση – πολύ γρήγορα, σε λιγότερο από πέντε χρόνια.
Ποια είναι η εναλλακτική;
Η εναλλακτική είναι η αλλαγή εντός των πλαισίων της παγκοσμιοποίησης από τους «σοβαρούς» και υπεύθυνους ηγέτες ώστε οι άνθρωποι που μένουν στην απέξω να μπορέσουν να εισπράξουν τα οφέλη της ανάπτυξης των οικονομιών. Δεν είναι εύκολο εφόσον η οικονομία κινείται αποκλειστικά με βάση τη μεγέθυνση του κέρδους και οι σοσιαλιστικές ιδέες δεν είναι της μόδας πια. Ωστόσο, η ουσία είναι ότι τώρα περισσότερο από κάθε άλλη φορά η επίτευξη του στόχου της ελεύθερης οικονομίας σε συνδυασμό με ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος είναι το κλειδί της διατήρησης των ισορροπιών στον κόσμο. Ταυτόχρονα φυσικά με την αξιοποίηση της τεχνολογίας για τη δημιουργία νέων υπηρεσιών και θέσεων εργασίας (το δεύτερο πολύ δύσκολο), τη μεταφορά του βάρους της οικονομικής ανάπτυξης της Δύσης από τα εργοστάσια και τις μεγάλες βιομηχανίες στους αυτοαπασχολούμενους και τους μεσαίους και μικρούς εξειδικευμένους παραγωγούς και πολλά άλλα που κατά καιρούς περιγράφονται σε «προφητικά» βιβλία. Επειδή, όμως, οι αγορές δεν αυτορυθμίζονται και οι καπιταλιστές δεν αυτοσυγκρατούνται, αυτά πρέπει να τα κάνουν τα κράτη, δηλαδή οι πολιτικοί.
Ο δυτικός κόσμος έχει να λύσει ένα σύνθετο πρόβλημα, το γεγονός ότι η τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση προκαλούν πρόβλημα σε μεγάλες ομάδες του πληθυσμού και οι ομάδες αυτές πρέπει να στηριχθούν όχι με ελεημοσύνη, αλλά με απασχόληση και κοινωνική υποστήριξη. Το πρόβλημα είναι πολιτικό και πρέπει να λυθεί από τους πολιτικούς. Συνήθως τα προβλήματα λύνονται αν προσδιοριστούν. Αρκεί οι ηγέτες να έχουν κάποιο επίπεδο και, κυρίως, θάρρος.