Αμάν πια! Έλεος. Βαρέθηκα να διαβάζω και να ακούω για την τρέχουσα ελληνική πολιτική επικαιρότητα. Τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, εφημερίδες ακόμα και παρέες, το μόνο και μόνιμο θέμα συζήτησης που έχουν είναι ο εντυπωσιακά φαιδρός και ακατάληπτα φλύαρος νέος αρχηγός της αντιπολίτευσης και οι ατελείωτες και συγκεχυμένες αναλύσεις αυτού και των «συντρόφων» του περί αριστεράς.
Δεν υπάρχει άλλη έννοια η οποία να έχει αναλυθεί τόσο βασανιστικά και σε τέτοια έκταση, όσο αυτή η περίφημη αριστερά στην Ελλάδα. Και η οποία βέβαια εξακολουθεί να παραμένει ασαφής αόριστη και συγκεχυμένη κυρίως διότι τα μυαλά των αριστερών αναλυτών «συντρόφων», δεν διακρίνονται ούτε για την οξύτητά τους ούτε για στοιχειώδη ορθολογικότητα και ρεαλισμό. Αντιθέτως ο μοναδικός τρόπος σκέψης και έκφρασης γι’ αυτούς είναι ένα συνεχές ομιχλώδες και ακατανόητο μπλα-μπλα.
Σήμερα λοιπόν-συγχωρέστε με- αλλά αποφάσισα να το ρίξω στη φιλοσοφία η οποία αποτελεί για μένα ένα παλαιό, κρυφό απωθημένο, (κοινώς ψώνιο). Θα κάνω λοιπόν ένα καθαρτήριο διάλειμμα από τη θλιβερή μονοτονία των ημερών, και θα ασχοληθώ με μία φιλοσοφική έννοια που πάντα με προβληματίζει και με γοητεύει: Την έννοια της αιτιότητος.
Αιτιότης είναι η σχέσις μεταξύ αιτίου και αιτιατού. Δηλ. η σχέσις μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος, εφόσον θεωρούμε ότι το αποτέλεσμα προκύπτει ως νομοτελειακή συνέπεια της αιτίας. Υπάρχει όμως και η άποψις ότι η αιτιότης δεν είναι φυσικός νόμος, αλλά αποτελεί ένα λογικό κατασκεύασμα του ανθρωπίνου νου για να αναλύει και να εξηγεί κατ’ αρχάς τα φαινόμενα του φυσικού κόσμου και μετά πολλά άλλα μη φυσικά φαινόμενα που βιώνουμε καθημερινά.
Η αρχή της αιτιότητος καθορίζει για τον άνθρωπο και την αίσθηση του χρόνου. Χρονικά προηγείται η αιτία και έπεται το αποτέλεσμα. Άρα η αιτιότης μας δίνει την αίσθηση της ροής του χρόνου. Στις φυσικές επιστήμες η αιτιότης προκύπτει από την αρχή της νομοκρατίας δηλ. από την αυθαίρετη αρχή ότι τα φαινόμενα του φυσικού κόσμου υπόκεινται σε Νόμους, οι οποίοι ισχύουν χωρίς εξαιρέσεις. Όσο η πειραματική ή η εμπειρική παρατήρηση επιβεβαιώνει ένα φυσικό νόμο, αυτός ο νόμος εξακολουθεί να ισχύει. Αν και όταν παρατηρηθεί ένα φαινόμενο που να διαψεύδει τον ισχύοντα νόμο, τότε αυτός καταρρέει και η Επιστήμη αναζητεί ένα νέο νόμο που να ερμηνεύει και αυτό το φαινόμενο. Έτσι προχωρεί η Επιστήμη: Με την περίφημη διαδικασία trial and error (δοκιμής και λάθους).
Ο πρώτος που καθιέρωσε την αιτιότητα για την ερμηνεία των φυσικών φαινομένων ήταν ο Νεύτων, ο οποίος δια των παρατηρήσεων και των αναλύσεων των φυσικών φαινομένων διαμόρφωσε τους περίφημους τρεις Νόμους του Νεύτωνος, θεμέλιο της κλασσικής Φυσικής. Μέχρι τον Νεύτωνα τα φυσικά φαινόμενα ερμηνεύοντο δια της Μεταφυσικής. Δηλ. δια της επεμβάσεως θεϊκών δυνάμεων, ή δια της μαγείας και λοιπών άλλων μεσαιωνικών δοξασιών, που επικράτησαν μέχρι τον Διαφωτισμό. Μην ξεχνάμε ότι η Αρχαία Ελληνική Μυθολογία δεν είναι παρά μια προσπάθεια να ερμηνευθούν τα φυσικά φαινόμενα δια της παρεμβάσεως των Θεών.
Ακόμη και η ρηξικέλευθη Θεωρία της Σχετικότητος του Αϊνστάιν δεν αμφισβητεί την καθιερωμένη αρχή της αιτιότητος-αιτιοκρατίας. Αυτή η μέχρι τότε επικρατούσα σχολή σκέψης ονομάζεται και Ντετερμινισμός. Αυτό σημαίνει ότι αν έχω μία πλήρη και ακριβή εικόνα ενός συστήματος τώρα, και γνωρίζω τους φυσικούς νόμους στους οποίους αυτό υπάγεται, μπορώ να προβλέψω με απόλυτη ακρίβεια την κατάσταση του συστήματος σε οποιονδήποτε μελλοντικό χρόνο. Έτσι μπορούμε να εκτοξεύσουμε σήμερα ένα πύραυλο που θα φθάσει στον πλανήτη Δία σε προβλέψιμο χρόνο.
Όμως στις αρχές του 20ού αιώνα τόσο στην κλίμακα του Σύμπαντος όσο και σε αυτήν του υποατομικού μικροκόσμου, παρατηρούνται φαινόμενα τα οποία η μέχρι τότε καθιερωμένη φυσική θεωρία αδυνατεί να ερμηνεύσει. Αυτά τα φαινόμενα αποπειράται να προσεγγίσει μια νέα θεωρία, η περίφημη Κβαντομηχανική, η οποία δεν υπόκειται στον ντετερμινισμό που αποτελούσε μέχρι τότε το θεμέλιο της φυσικής επιστήμης. Αντίθετα η Κβαντομηχανική εισάγει την έννοια της πιθανοκρατίας διότι αντί της βεβαιότητος των προβλέψεων της αιτιοκρατικής επιστήμης, η Κβαντομηχανική μόνο πιθανότητες για την εξέλιξη των φαινομένων του μικροκόσμου μπορεί να διατυπώσει.
Επίκεντρο της νέας αυτής θεωρίας συνιστά η «αρχή της αβεβαιότητος» του σπουδαίου φυσικού Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, η οποία πρεσβεύει ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με απόλυτη ακρίβεια όλες φυσικές παραμέτρους ενός υποατομικού σωματιδίου και ότι πάντα υπεισέρχεται ένας βαθμός αβεβαιότητος στα συμπεράσματά μας. Αυτός μάλιστα ο βαθμός αβεβαιότητος είναι μετρήσιμος και εφ όσον πάντα υπάρχει, μόνο πιθανότητες μπορούμε να εικάσουμε για την συμπεριφορά των σωματιδίων αυτών. Άρα η αιτιοκρατία δίνει την θέση της στην πιθανοκρατία και η αβεβαιότητα ως έννοια εμφανίζεται για πρώτη φορά στην επιστημονική και φιλοσοφική σκέψη, με αποτέλεσμα πολλές και ποικίλες προεκτάσεις στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή του ανθρώπου.
Ίσως ακόμη πέραν της σκέψης, να επηρεάσθηκε και η εξέλιξη της Τέχνης αφού τότε περίπου εμφανίζεται η αφηρημένη τέχνη, ο σουρεαλισμός και η λογοτεχνία του παραλόγου, ως αντίλογος στον κλασικισμό. Έχει και η Ελλάδα το μερίδιό της σε αυτές τις εξελίξεις με την παρουσία του Ελύτη, του Εμπειρίκου κ.α.
Και εδώ σταματώ με μία τελευταία σκέψη. Υπάρχει μία μικρή μερίδα ανθρώπων οι οποίοι εργάζονται και προβληματίζονται γύρω από αυτά τα θέματα. Και υπάρχει μία άλλη, σαφώς μεγαλύτερη που ασχολείται και βιοπορίζεται από την τρέχουσα θλιβερή και αρρωστημένη καθημερινότητα, όπως αυτήν τη διατυμπανίζουν οι ιεροκήρυκες της φθοράς και της ανοησίας από τα ΜΜΕ και την πολιτική. Αυτοί που σκοτώνουν τη σκέψη και τη φαντασία και προάγουν την ασημαντότητα και τη γελοιότητα
Ποίος εκ των δύο έρχεται επί καλλίτερον πράγμα άδηλον παντί πλην τω Θεώ, όπως είπε και ο Σωκράτης πριν πιεί το κώνειο.