Μέχρι σήμερα πιστεύαμε -ελπίζαμε μάλλον- ότι η Ελλάδα θα ζήσει ένα «οικονομικό θαύμα» που θα στηρίζεται σε ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης, σε ραγδαία εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό για επενδύσεις, σε σημαντική αύξηση των εισοδημάτων και του πλούτου. Όλα αυτά θα συνέβαιναν επειδή καταφέραμε με θυσίες να ξεπεράσουμε τη δεκαετή κρίση και να προχωρήσουμε σε κάποιες μεταρρυθμίσεις που δημιουργούν θετικές προοπτικές. Παρόλο που αυτά δεν ήταν καθόλου βέβαια, ήταν πιθανά. Και σε κάθε περίπτωση, ακόμη και οικονομικό θαύμα να μη ζούσαμε, πάντως θα πηγαίναμε καλά.
Δυστυχώς, όμως, ο πόλεμος στην Ουκρανία ανατρέπει το σκηνικό για ολόκληρο τον κόσμο, επηρεάζει πολύ την Ευρώπη και περιορίζει τις θετικές μας προοπτικές, φέρνοντας άμεσα δυσκολίες, ακρίβεια, υψηλό κόστος δανεισμού και αναβολή επενδύσεων. Δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες. Η οικονομική απομόνωση της Ρωσίας από την παγκόσμια κοινότητα θα έχει επιπτώσεις και στην Ευρώπη και φυσικά στην Ελλάδα, αφού η Ρωσία είναι ένας πολύ μεγάλος εμπορικός εταίρος για όλους. Οι επιπτώσεις θα είναι σκληρές για τη ρωσική οικονομία, αλλά θα προκαλέσουν πολύ μεγάλα προβλήματα και στην αντίστοιχη ευρωπαϊκή.
Πληθωρισμός
Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι η Ευρώπη -κι εμείς μαζί- είμαστε εξαρτημένοι ενεργειακά από τη Ρωσία. Η Ευρώπη εισάγει από τη Ρωσία το 40% του πετρελαίου και του φυσικού αερίου που καταναλώνει και η διακοπή αυτών των εισαγωγών, εφόσον παραταθεί, θα είναι ιδιαίτερα επώδυνη τόσο για τις βιομηχανίες όσο και για τους καταναλωτές. Η αντικατάσταση των ενεργειακών εισαγωγών από τις ΗΠΑ, το Κατάρ και άλλες χώρες που διαθέτουν ενεργειακές πηγές θα έχει μεγαλύτερο κόστος από αυτό που μας κόστιζαν οι εισαγωγές από Ρωσία. Και είναι άγνωστο αν επαρκούν, οπότε θα υπάρξει ενδεχομένως και πρόβλημα επάρκειας καυσίμων. Αυτό θα φέρει αύξηση του κόστους παραγωγής σε όλες τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες -και στις ελληνικές- και αυξήσεις στις τιμές του ρεύματος, του πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης και τελικώς και όλων των άλλων προϊόντων.
Οι ελληνικές επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να αυξήσουν σημαντικά τις τιμές τους για να ανταπεξέλθουν στο αυξημένο κόστος της ενέργειας και οι καταναλωτές δεν θα μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους και θα υποφέρουν. Ο πληθωρισμός θα εκτιναχθεί σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά που προέβλεπε το υπουργείο Οικονομικών και η Τράπεζα της Ελλάδος και οι τιμές θα διατηρηθούν πολύ ψηλά ολόκληρη τη φετινή χρονιά, ίσως και για τα επόμενα 2-3 χρόνια. Ο πληθωρισμός θα είναι το μείζον πρόβλημα για την ελληνική οικονομία.
Τουρισμός
Το άμεσο πρόβλημα που θα έχουμε φέτος θα είναι η διακοπή του τουριστικού ρεύματος από τη Ρωσία προς την Ελλάδα. Οι Ρώσοι τουρίστες συντηρούσαν κυρίως τις τουριστικές επιχειρήσεις της Βόρειας Ελλάδας, π.χ. τη Χαλκιδική, αλλά και σε μεγάλο βαθμό τον τουρισμό σε όλες τις περιοχές. Υπολογίζεται ότι από τους Ρώσους είχαμε περίπου 450 εκατ. ευρώ τουριστικά έσοδα ετησίως. Αυτά θα μειωθούν σημαντικά ή και θα εκμηδενιστούν ανάλογα με τις εξελίξεις. Εξάλλου η ρωσική κυβέρνηση διεμήνυσε απευθυνόμενη προς την Κύπρο ότι οι Ρώσοι φέτος θα πάνε διακοπές στην Τουρκία εξαιτίας της θέσης που πήρε εναντίον της Ρωσίας και υπέρ της Ουκρανίας η Κύπρος κι αυτό ισχύει και για εμάς. Οι εμπορικές συναλλαγές Ελλάδας και Ρωσίας είναι σχετικά περιορισμένες, η αξία των εξαγωγών μας προς αυτές τις χώρες κυμαίνεται στα 200 εκατ. ευρώ προς τη Ρωσία ετησίως και άλλα 350 εκατ. προς την Ουκρανία. Και τα δυο ποσά θα μειωθούν σημαντικά, ενώ από τη μείωση των εισαγωγών μας θα υπάρξουν προβλήματα με ελλείψεις στην εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων.
Έλλειμμα και χρέος
Η αναστάτωση που θα προκαλέσει στην παγκόσμια οικονομία η οικονομική απομόνωση της Ρωσίας θα επηρεάσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τις αγορές κεφαλαίου. Καθώς ο πληθωρισμός θα αναγκάζει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να ξοδεύουν περισσότερα για στήριξη των εισοδημάτων, τα ελλείμματα θα αυξηθούν.
Το ελληνικό έλλειμμα δεν θα μειωθεί, όπως σχεδίαζε η κυβέρνηση, κι αυτό θα οδηγήσει αφενός σε αύξηση του ελληνικού χρέους και αφετέρου σε απώλεια της επενδυτικής βαθμίδας που ελπίζαμε ότι θα κερδίσουμε το 2023. Αυτό, νομίζω, πρέπει πλέον να το ξεχάσουμε ως προοπτική και αυτό σημαίνει ότι οι ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα δεν θα απογειωθούν όπως περιμέναμε. Ήδη η JP Morgan ανακοίνωσε ότι διακόπτει το πρόγραμμά της για αγορά ελληνικών ομολόγων και το υπουργείο Οικονομικών ανέβαλε την έκδοση ελληνικών ομολόγων στις διεθνείς αγορές. Το spread των ελληνικών ομολόγων θα αυξηθεί, δηλαδή θα ανέβει σημαντικά το επιτόκιο με το οποίο δανείζεται η Ελλάδα από το εξωτερικό. Και ενώ τα παλιά μας χρέη είναι ρυθμισμένα και πληρώνονται με χαμηλό επιτόκιο, το χρήμα που θα δανειζόμαστε από εδώ και πέρα θα είναι πανάκριβο. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θα ξαναμπεί σε πορεία σύγκρουσης με τον τοίχο μεσοπρόθεσμα και θα χρειαστεί εξαιρετικά λεπτούς και δύσκολους χειρισμούς για να το αποφύγει. Ο πληθωρισμός θα φέρει και αύξηση των επιτοκίων, πράγμα που θα δημιουργήσει ακόμη περισσότερα προβλήματα τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στους ιδιώτες δανειολήπτες. Συνολικά, ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας θα περιοριστεί και οι λαμπρές προοπτικές που ελπίζαμε ότι θα έχουμε «σκοτεινιάζουν».
Με λίγα λόγια, το εύρος των κυρώσεων της Δύσης έναντι της Ρωσίας και η «έξωσή» της από τον Δυτικό κόσμο εξαιτίας του βάναυσου πολέμου στην Ουκρανία προκαλούν αναταράξεις στη διεθνή και προβλήματα στην ελληνική οικονομία. Προβλήματα που ούτως ή άλλως θα είχαμε μάλλον, τα οποία όμως πλέον θα ενταθούν και θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να τα αντιμετωπίσουμε. Η προοπτική ενός «ελληνικού θαύματος» στην οικονομία αναβάλλεται και επανέρχονται οι δυσκολίες για όλους και κυρίως για τα πιο ευάλωτα νοικοκυριά, τα οποία ήδη με πολύ μεγάλη δυσκολία καλύπτουν τις βιοτικές τους ανάγκες.