Δεν ήρθε το τέλος του καπιταλισμού. Δεν κατέρρευσε το οικοδόμημα της παγκοσμιοποίησης. Συντελούνται όμως μια θεαματική αλλαγή κατεύθυνσης των κεφαλαίων και μια σημαντική ποιοτική αλλαγή στο παγκόσμιο εμπόριο. Ταυτόχρονα, καίγονται περιουσίες, σβήνουν επιχειρήσεις, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι μένουν χωρίς εισόδημα, δουλειά και δυνατότητα να αποπληρώσουν τα χρέη τους… Υπάρχουν κρυπτονομίσματα στα οποία έχουν επενδυθεί δισεκατομμύρια αποταμιευτικών κεφαλαίων και ήδη έχουν χάσει το 90% της αξίας τους μέσα σε λίγες εβδομάδες.
Υπάρχουν περιφερειακές οικονομίες που δεν αντέχουν να αγοράσουν πανάκριβο πετρέλαιο, φυσικό αέριο και πρώτες ύλες, με το εξίσου ακριβό δολάριο που διαρκώς ισχυροποιείται έναντι των ανταγωνιστικών του νομισμάτων.
Στον πλανήτη αυτή την εποχή βρίσκονται σε εξέλιξη τέσσερις παράλληλες κρίσεις:
■ Οι μετοχές χάνουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών.
■ Tα ήδη ακριβά ακίνητα δεν λειτουργούν ως ασπίδα προστασίας των αποταμιευτών από τον πληθωρισμό.
■ Oι υψηλές τιμές πρώτων υλών και ενέργειας δεν βοηθούν την παραγωγή και την ομαλή τροφοδοσία των αγορών.
■ Η διεθνής γεωπολιτική κρίση (όχι μόνο στην Ευρώπη με την Ουκρανία, αλλά και στην ταραγμένη Ασία) περιορίζει ακόμη περισσότερο την οικονομική δραστηριότητα και ανάπτυξη.
Με τα λόγια του κ. Αντριου Σιτς της Morgan Stanley, είναι μόλις ο πέμπτος μήνας του 2022 και έχουμε ήδη δει τη χειρότερη απόδοση της αγοράς ομολόγων από το 1980, τη μεγαλύτερη υπεραπόδοση των εμπορευμάτων από τότε που άρχισε η καταγραφή τους το 1960 και -ταυτόχρονα- μεγάλες κινήσεις εντός και μεταξύ των μετοχικών δεικτών.
Επιπλέον, βιώνουμε μια πρωτοφανή πολεμική σύγκρουση στην Ευρώπη, μια κρίση COVID στην Κίνα και την πρώτη -κατά μισή ποσοστιαία μονάδα- αύξηση επιτοκίων της αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας τα τελευταία 22 χρόνια. Και είναι μόνο Μάιος…
Επαναπροσδιορισμός των αξιών
Στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει είναι μια βαθιά ανατιμολόγηση όλων των αξιών και περιουσιακών στοιχείων με βάση έναν νέο συντελεστή: την ακρίβεια και τον πληθωρισμό. Ουδείς μπορεί πλέον να προσδιορίσει, να ποσοτικοποιήσει και να τιμολογήσει την αξία ενός ομολόγου, μιας μετοχής, ενός ακινήτου ή οποιουδήποτε άλλου αξιογράφου όταν δεν γνωρίζει το ύψος και το βάθος των πληθωριστικών πιέσεων.
Οι κεντρικοί τραπεζίτες έπεσαν έξω στις προβλέψεις τους. Ο πληθωρισμός δεν είναι παροδικός, η ακρίβεια όλων των αγαθών αποκτά μόνιμα χαρακτηριστικά. Για πρώτη φορά οι αγορές δεν πιστεύουν τους κεντρικούς τραπεζίτες. Τα επιτόκια των ομολόγων δεν ακολουθούν την πορεία των επιτοκίων που προσδιορίζουν οι κεντρικές τράπεζες. Οι αγορές φοβούνται ότι χάθηκε ο έλεγχος.
Οι πολίτες βιώνουν την απόλυτη ανασφάλεια. Ο μέσος Αμερικανός δανειολήπτης μπορούσε να αγοράσει το σπίτι του με ένα δάνειο 30 ετών και κόστος 3,2% ετησίως. Σήμερα το επιτόκιο στεγαστικών δανείων έχει εκτιναχθεί στο 5% και η διάρκεια συρρικνώνεται. Ο πληθωρισμός τρέχει με ετήσιο ρυθμό 8,3%. Στα βόρεια προάστια της Αθήνας οι εργολάβοι επιστρέφουν τις προκαταβολές στους πελάτες τους, αφού διαπιστώνουν ότι σήμερα το κόστος κατασκευής των σπιτιών που πούλησαν είναι πολύ μεγαλύτερο από το τίμημα που είχαν αρχικά συμφωνήσει.
Λογικά, μια ασφαλής μέθοδος προστασίας του εισοδήματος από τις επιπτώσεις του πληθωρισμού είναι η επένδυση σε μετοχές. Ιστορικά η μέθοδος αυτή έχει κριθεί επιτυχής. Η σημερινή συγκυρία, όμως, με την ταυτόχρονη κατάρρευση όλων των αξιών (ομόλογα, μετοχές, εμπορεύματα, κρυπτονομίσματα, που προηγουμένως γιόρταζαν με πάθος το φθηνό χρήμα), την πρωτοφανή γεωπολιτική αβεβαιότητα και τη διάχυτη αμφιβολία αν οι κεντρικοί τραπεζίτες μπορούν να διασφαλίσουν τη σταθερότητα των τιμών, έχει επιφέρει καίριο πλήγμα στις αγορές.
Το φάντασμα του πληθωρισμού έχει τρομοκρατήσει τους ερασιτέχνες επενδυτές. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας και των lockdowns, χιλιάδες Αμερικανοί κλεισμένοι στα σπίτια τους επιδόθηκαν στο ευγενές και αποδοτικό άθλημα του χρηματιστηριακού trading. Μπαινόβγαιναν online στις αγορές, με την άνεση του «δεν μπορεί να χάσεις». Υπολογίζεται σε 1 τρισεκατομμύριο δολάρια το φρέσκο χρήμα που μπήκε στη Wall Street εκείνη την περίοδο. Σήμερα που ο επενδυτικός ουρανός συννέφιασε και οι συνθήκες αβεβαιότητας προκαλούν χρηματιστηριακές καταιγίδες, οι επενδυτές αυτοί ρευστοποιούν, παίρνουν τα κέρδη ή τις ζημίες τους και επιστρέφουν στην καθημερινότητα της δουλειάς τους που δεν είναι καθόλου εύκολη ή ευχάριστη. Οπως συμβαίνει σε όλες τις «θεωρητικές αξίες», τα διάφορα κρυπτονομίσματα θυσιάζονται στον βωμό της αναζήτησης επενδυτικών καταφυγίων ασφάλειας.
Το πρόβλημα φέτος είναι ότι πολλά κρυπτονομίσματα κατέχουν πλέον περίοπτη θέση σε πολλά μεγάλα θεσμικά χαρτοφυλάκια. Οταν μειώνεται η αξία τους, ανεβαίνει το ποσοστό συμμετοχής των άλλων παραδοσιακών επενδυτικών εργαλείων πάνω από το 10% στο σύνολο του επενδυμένου κεφαλαίου. Υποχρεωτικά λοιπόν οι διαχειριστές πωλούν και τα παραδοσιακά assets (μετοχές κυρίως ή ομόλογα) για να ξαναφέρουν ισορροπία στο χαρτοφυλάκιο. Φαύλος κύκλος…
H παγκοσμιοποίηση αλλάζει προσανατολισμό
Πολλοί βιάστηκαν να μιλήσουν για το τέλος της παγκοσμιοποίησης. Κάποιοι άλλοι βιάστηκαν να ξεσκονίσουν τα παλιά ξεχασμένα βιβλία της οικονομικής θεωρίας για την καταπολέμηση του πληθωρισμού με αυστηρά νομισματικά εργαλεία. Δυστυχώς, αυτό το παλιό πρόβλημα, ο πληθωρισμός, σήμερα έχει εντελώς νέα χαρακτηριστικά και δεν μπορεί να επιλυθεί με τα… λυσάρια της δεκαετίας του 1970 και του 1980.
Τίποτα σήμερα δεν μοιάζει με αυτά που βίωσε ο πλανήτης στο παρελθόν. Πρώτη η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν κατάφερε, για τους δικούς της λόγους προφανώς, να περιγράψει και να προσδιορίσει την βαθιά ποιοτική και ποσοτική αλλαγή στην παγκοσμιοποίηση. Το ελεύθερο εμπόριο, εξήγησε η κυρία Γέλεν, έχει νόημα όταν διεξάγεται μεταξύ κρατών που μοιράζονται τις ίδιες αξίες.
Με τον όρο «friend-shoring» η Αμερικανίδα πολιτικός περιγράφει τη διαδικασία που ένας βιομηχανικός κολοσσός παύει να προμηθεύεται τα υλικά ή τα ανταλλακτικά του από την Κίνα και τη Ρωσία και προτιμά τον ακριβότερο, κοντινότερο και σίγουρα φιλικότερο Καναδά.
Το ίδιο συμβαίνει και στην Ευρώπη: μεγάλοι οίκοι μόδας και πολυτελών αξεσουάρ εγκαταλείπουν τις ασιατικές μονάδες παραγωγής και επενδύουν στην Τουρκία, στην Τσεχία και το Ισραήλ, που προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια και σίγουρα μικρότερο μεταφορικό κόστος.
Από την άλλη πλευρά, οι αναπτυσσόμενες και λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, πέραν της αύξησης των επιτοκίων, βρίσκονται ξαφνικά αντιμέτωπες με την ενίσχυση του δολαρίου κάνοντας την εξυπηρέτηση-αναχρηματοδότηση του χρέους τους ακόμα πιο δύσκολη εν μέσω μιας πληθωριστικής έκρηξης τιμών πρώτων υλών και τροφίμων και προϊδεάζοντας για επανάληψη φαινομένων κοινωνικών εκρήξεων και αλλαγής καθεστώτων.
Στην παγκόσμια οικονομική σκακιέρα η αμερικανική οικονομία αυτή την εποχή καταγράφει μόνο κέρδη: είναι αυτάρκης, μακριά από τις εστίες της γεωπολιτικής κρίσης, έχει τη δυνατότητα να εξάγει ενέργεια, διαθέτει τεχνολογικές δυνατότητες και κυρίως τη δυνατότητα εσωτερικού δανεισμού, με το δικό της νόμισμα. Αυξάνοντας τα επιτόκια του δολαρίου, η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα καθιστά το δολάριο καταφύγιο ασφαλείας και αλεξικέραυνο στις χρηματοοικονομικές κρίσεις. Είναι όμως έτσι;
Τα χρηματιστήρια δεν έχουν πυξίδα
Ο δείκτης S&P 500 στην «αγορά των αγορών», όπως αποκαλούν τη Wall Street, κινείται ήδη στην περιοχή «αρκούδων», με απώλειες μεγαλύτερες του 16% από την αρχή του έτους και -12% μόνο στο β’ τρίμηνο του έτους. Το ίδιο κλίμα επικρατεί και στην Ευρώπη, με τον πανευρωπαϊκό δείκτη Stoxx 600 να καταγράφει πτώση που ξεπερνά το 13% σε επίπεδο έτους. Ο ασιατικός MSCI κινείται σε τιμές περίπου 16% χαμηλότερα από τις αρχές του χρόνου.
Οι επενδυτές εγκαταλείπουν τα risk assets λόγω του καλπάζοντος πληθωρισμού, της επιβράδυνσης της οικονομικής ανάπτυξης, του πολέμου στην Ουκρανία, της διατάραξης της εφοδιαστικής αλυσίδας και, κυρίως, της προοπτικής ανόδου των επιτοκίων. Σε τέτοιες περιόδους μεγάλης ασάφειας, η θεωρία επιβάλλει «cash is the king», δηλαδή κράτα τα μετρητά σου στην άκρη και περίμενε να περάσει η καταιγίδα. Οταν όμως ταυτόχρονα έχει ενσκήψει υψηλός πληθωρισμός, που απαξιώνει το χρήμα, ακόμη και αυτή η παραδοσιακή συμβουλή δεν έχει εφαρμογή. Ο επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος του ομίλου Allianz, Μοχάμεντ Ελ-Εριάν, μιλώντας στο CNBC εξήγησε με απλά λόγια:
«Καθώς οι τιμές συνεχίζουν να αυξάνονται, οι ΗΠΑ βρίσκονται στο χείλος μιας κρίσης κόστους ζωής. Τότε είναι που ένα πρόβλημα πληθωρισμού γίνεται επίσης πρόβλημα ανάπτυξης».
Τα ομόλογα δεν παρέχουν ασφάλεια
Η παραδοσιακή ασφαλής επενδυτική επιλογή των κρατικών ομολόγων δεν αποτελεί πλέον επιλογή. Με τη βοήθεια των κεντρικών τραπεζών και τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης οι επενδυτές των ομολόγων απολάμβαναν για πολύ καιρό υψηλή ασφάλεια, αλλά και τις χαμηλότερες αποδόσεις στην Ιστορία όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στις περισσότερες οικονομίες του πλανήτη.
Η κατάσταση, ωστόσο, άλλαξε. Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες όχι μόνο οδηγούνται σε αύξηση των επιτοκίων, αλλά -κυρίως- σε σταδιακή αποεπένδυση. Ο ισολογισμός της αμερικανικής Fed αλλά και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ξεπερνά τα 9 τρισ. δολάρια. Ο καθένας. Οσοι αγοράζουν ομόλογα, στο εξής δεν θα βρίσκουν εύκολα κάπου να τα τοποθετήσουν ως ενέχυρο για να χρηματοδοτούν φθηνά τις άλλες επενδύσεις τους. Ουδείς σήμερα μπορεί να προβλέψει πόσο ψηλά θα φτάσουν οι αποδόσεις των ομολόγων, γιατί πολύ απλά κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα πού και πότε θα κορυφωθεί ο πληθωρισμός.
Τα κρυπτονομίσματα δεν είναι «ψηφιακός χρυσός»
Για πολλά χρόνια επικρατούσε η αντίληψη ότι ο μαγικός κόσμος των κρυπτονομισμάτων είναι άτρωτος, δεν επηρεάζεται από τα παιχνίδια των κεντρικών τραπεζών, είναι ανεξάρτητος και είναι το μέλλον του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Σήμερα αποδείχθηκε ότι και ο ψηφιακός πλανήτης έχει καταιγίδες. Οταν ο κόσμος δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον, οι επενδυτές ρευστοποιούν τις «θεωρητικές αξίες» και προτιμούν να έχουν στο προσκέφαλό τους τα παραδοσιακά χαρτονομίσματα των οποίων την αξία όλοι παραδέχονται. Μέσα σε λιγότερο από έξι μήνες ο «βασιλιάς των κρυπτονομισμάτων», το Bitcoin, έχασε το 50% της αξίας του, από τα 69.000 δολάρια στα 32.000 δολάρια.
Ιδια πορεία ακολούθησε και το Ether, ενώ είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του TerraUSD, που θεωρούνταν stablecoin, το οποίο υποτίθεται ότι είναι συνδεδεμένο με το δολάριο. Εχει ήδη χάσει τη μισή του αξία.
Τα stablecoins, αυτή η φυλή κρυπτονομισμάτων, είχαν κερδίσει την εύνοια των εμπόρων επειδή ήταν το μόνο μέρος αυτής της νέας ψηφιακής αγοράς που φημιζόταν για τη σταθερότητά τους. Το TerraUSD έγινε γνωστό ως αλγοριθμικό stablecoin, το οποίο βασίζεται στη χρηματοοικονομική μηχανική για να διατηρήσει τη σύνδεσή του με το δολάριο, σε σχέση 1:1. Τώρα πια όσοι το εμπιστεύτηκαν χάνουν τουλάχιστον το 50% των αποταμιεύσεών τους, όπως άλλωστε συνέβη και με το άλλο δημοφιλές κρυπτονόμισμα, το Luna.
Στην αγορά κρυπτονομισμάτων δεν επενδύουν μόνο μεμονωμένοι επενδυτές που αμφισβητούν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Σε κρυπτονομίσματα επενδύουν πολλά hedge funds και γνωστοί διαχειριστές κεφαλαίων. Κάποια κράτη έχουν ορίσει το bitcoin ως νόμιμο χρήμα (Ελ Σαλβαδόρ, Kεντροαφρικανική Δημοκρατία).
Τα κρυπτονομίσματα διεκδικούν τον ρόλο μιας νέας, αυτόνομης εναλλακτικής, ανταγωνιστικής αγοράς απέναντι στα παραδοσιακά νομίσματα που εκδίδουν οι κεντρικές τράπεζες. Τελικά όμως αντιμετωπίστηκαν από τους επενδυτές ως μία ακόμη θεωρητική αξία. Η ενεργειακή κρίση επηρέασε και τα κρυπτονομίσματα. Οταν οι κυβερνήσεις αναζητούν μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης ενέργειας, η εξόρυξη κρυπτονομισμάτων που απαιτεί μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας τίθεται υπό αμφισβήτηση. Ενας ακόμη παράγοντας κόστους που δεν μπορεί ακόμη να εκτιμηθεί και να ποσοτικοποιηθεί…
Διαβάστε ακόμα
Ο «πυρετός» της χρυσής λίρας: Πόσα τεμάχια αγόρασαν οι Έλληνες – Γιατί «φρέναραν» οι πωλήσεις
Ίος: Γιατί το ΣτΕ «μπλοκάρει» το mega project του Α. Μιχαλόπουλου στην παραλία Κουμπάρα