Εδώ και 30 χρόνια στα νησιά του Νότιου Ειρηνικού τρέχει ένα πρόγραμμα ανταμοιβής σε χρήμα για όσους αποδεδειγμένα καταφέρουν να χάσουν πάνω από το 40% του βάρους τους.
Τι επιδιώκει ένας μονάρχης όταν πραγματοποιεί επίσημη επίσκεψη σε άλλο κράτος; Να κλείσει συμφωνίες εμπορικές, αμυντικές, διπλωματικές. Να προωθήσει λύσεις στα κυριότερα προβλήματά του. Γι’ αυτό και ο βασιλιάς της Τόνγκα, η Αυτού Μεγαλειότης Τούπου ΣΤ’, στην επίσκεψή του στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, συνάντησε τον πρόεδρο του Imperial College London Diabetics Centre (ICLDC) στο Αμπού Ντάμπι. Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, η παρουσία του 65χρονου βασιλιά στο διάσημο κέντρο έρευνας και θεραπείας του διαβήτη, και η πρόσκλησή του στους ανθρώπους του να ανοίξουν παράρτημα στο νησιώτικο βασίλειό του στο Νότιο Ειρηνικό, ήταν ό,τι σημαντικότερο μπορούσε να κάνει για το υπ’ αριθμό 1 πρόβλημα των περίπου 110.000 υπηκόων του: Την παχυσαρκία.
Το ζήτημα έχει πολλές αφετηρίες, από την παράδοση και το πρεστίζ μέχρι τον τρόπο ζωής και την αδιαφορία. Η βασιλική παρέμβαση είναι επιβεβλημένη, καθώς οι αριθμοί σοκάρουν. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το 57,1% των γυναικών και το 37,9% των ανδρών στην Τόνγκα είναι παχύσαρκοι (πάνω από 30 στον Δείκτη Μάζας Σώματος BMI). Όταν η συζήτηση πάει στους υπέρβαρους, τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο εφιαλτικά: Το 93% του πληθυσμού άνω των 15 ετών έχουν περισσότερα κιλά από αυτά που ορίζουν οι δείκτες κανονικότητας.
Κι όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που ακόμα και η βασιλική οικογένεια, και οι πολιτικοί γενικότερα, έχουν δώσει πολλές φορές το καλό παράδειγμα. Οι φωτογραφίες «before/after», που απεικονίζουν το ίδιο πρόσωπο πριν και μετά από μια επιτυχημένη δίαιτα, χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση ώστε να γίνουν viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και το πιο απίστευτο από όλα: Εδώ και 30 χρόνια τρέχει ένα πρόγραμμα ανταμοιβής σε χρήμα για όσους αποδεδειγμένα καταφέρουν να χάσουν πάνω από το 40% του βάρους τους. Το πρόβλημα του υπερβολικού ποσοστού παχυσαρκίας δεν εντοπίζεται μόνο στην Τόνγκα. Έχει παρατηρηθεί σε πολλά νησιά στην περιοχή του Νότιου Ειρηνικού. Στην Τόνγκα, όμως, οι παρενέργειες στο ζήτημα της υγείας είναι πολύ πιο εμφανείς: Το 19,1% των ανδρών και των 24,5% των γυναικών πάσχουν από Διαβήτη τύπου 2. Για να γίνουν συγκρίσεις, στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό του γενικού πληθυσμού είναι 0,26%.
Το πρεστίζ και το τηγάνι
Αν θέλει κάποιος να ψάξει την αιτία, θα πρέπει να ανατρέξει στην πρόσφατη ιστορία. Οι πρώτες επαφές που είχαν οι Ευρωπαίοι χρονολογούνται από το τελευταίο κομμάτι του 18ου αιώνα. Ούτε, όμως, ο Τζέιμς Κουκ, ο διάσημος Βρετανός θαλασσοπόρος που αποβιβάστηκε πρώτος στα νησιά, ούτε όσοι τον ακολούθησαν, έκαναν λόγο για υπέρβαρους ανθρώπους. Οι πρώτες φωτογραφίες ιθαγενών, έναν αιώνα αργότερα, παρουσιάζουν μάλλον λιπόσαρκους πολεμιστές και έναν κάπως πιο ευτραφή μονάρχη. Στην παράδοση της Τόνγκα, το πάχος σήμαινε εκείνη την εποχή ανώτερο κοινωνικό στάτους. Ο παχύς έδειχνε σε όλο τον κόσμο ότι δεν χρειαζόταν να δουλεύει και να τρέχει όλη μέρα για να εξασφαλίσει τον επιούσιο. Βεβαίως επειδή οι συνθήκες στα νησιά ήταν πάντοτε δύσκολες και το φαγητό δεν αφθονούσε, το προνόμιο της παχυσαρκίας το είχαν μόνο οι βασιλιάδες.
Η τεράστια αλλαγή στη σωματοδομή των κατοίκων της Τόνγκα έγινε από ένα… τηγάνι. Είναι ένας κοινός μύθος σ’ αυτά τα νησιά του Ειρηνικού, ότι μια σύζυγος ενός Μεθοδιστή ιερέα (απ’ αυτούς που έτρεξαν πρώτοι εκεί για να προσηλυτίσουν τον πληθυσμό) έμαθε στις γυναίκες ενός χωριού να τηγανίζουν τα ψάρια που τους έφερναν οι άνδρες τους αντί να τα τρώνε ωμά, και τους έκανε μάλιστα δώρο ένα τηγάνι. Αυτό ήταν. Τα κορεσμένα λιπαρά από τα τηγανητά ψάρια έγιναν η πρώτη επιβαρυντική τροφή. Το τηγάνισμα απέκτησε διαστάσεις επιδημίας.
Σε τέτοιο βαθμό, που οι νησιώτες τηγάνιζαν σχεδόν τα πάντα πριν τα φάνε, ακόμα και μπανάνες και ανανά! Όσο η ζωή εκμοντερνιζόταν και η δίαιτά τους περιλάμβανε μαγειρευτά φαγητά, το πρόβλημα επιδεινώθηκε. Κι έγινε ακόμα πιο οξύ όταν οι νησιώτες εγκατέλειψαν σχεδόν ολοκληρωτικά τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, το τρέξιμο και το κολύμπι, κι ασχολήθηκαν με επαγγέλματα που απαιτούν ελάχιστη κίνηση, ή και καμία κίνηση.
Στην Τόνγκα το ζήτημα πήρε αμέσως διαστάσεις και λόγω της δεκτικότητας των κατοίκων. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Τζέιμς Κουκ, από το 1777 κιόλας, είχε ονομάσει τον τόπο Νησιά της Φιλίας (Friendly Islands). Συνηθισμένος να έρχεται αντιμέτωπος με καχύποπτους και εχθρικούς πληθυσμούς όταν ζύγωνε σε άγνωστα νησιά, στην Τόνγκα βρήκε το ακριβώς αντίθετο, ανθρώπους φιλικούς και πρόσχαρους και έτοιμους να μοιραστούν τα πάντα.
Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι οι κάτοικοι της Τόνγκα ήταν οι πρώτοι που εκχριστιανίστηκαν πλήρως, οι πρώτοι που έβαλαν στην επίσημη σημαία τους τον χριστιανικό σταυρό και οι πρώτοι στην περιοχή που δέχτηκαν καθεστώς προτεκτοράτου, προστασίας δηλαδή, από τη Βρετανία. Επί δεκαετίες το πρόβλημα γιγαντωνόταν και κανείς δεν ασχολούταν. Το 1970, όταν η Τόνγκα απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία (παραμένοντας, μέχρι και σήμερα, μέλος της Κοινοπολιτείας) πέρασε στον κόσμο την εικόνα ενός ευτυχισμένου μικρού κράτους. Διότι οι κάτοικοί τους αντλούσαν πράγματι θετική ενέργεια από το πάχος, θεωρούσαν ότι όσο παχαίνουν, τόσο ανεβαίνουν σε κοινωνική αποδοχή.
O Τούπου Δ’, πατέρας του σημερινού μονάρχη, βασίλεψε για 41 ολόκληρα χρόνια, από το 1965 ως το 2006. Το βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες καταγράφει το όνομά του ως του πιο παχύσαρκου εστεμμένου που στην ιστορία. Κανένας στην Τόνγκα δεν είχε ζυγαριά στο σπίτι του, αλλά το 1978 ο βασιλιάς δέχτηκε να ανέβει πάνω σε μια ζυγαριά αεροδρομίου πριν από ένα διεθνές του ταξίδι. Ο δείκτης έδειξε 462 λίμπρες, δηλαδή 209,5 κιλά!
Έχασε 80 κιλά σε δύο χρόνια
Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια και να αντιμετωπίσει σημαντικότατα προβλήματα από το πάχος του για να πειστεί ο βασιλιάς να κάνει κάτι. Άπαξ, όμως, και το αποφάσισε, διοργάνωσε μέχρι και εθνική καμπάνια δίαιτας. Το 1995, στα 77 του χρόνια, ανακοίνωσε στους υπηκόους του ότι θα προσπαθήσει να χάσει κιλά και τους προέτρεψε να κάνουν το ίδιο για να προστατέψουν την υγεία τους. Η αυστηρή δίαιτα του βασιλιά κράτησε δύο χρόνια. Και είχε αξιοθαύμαστο αποτέλεσμα, αφού το 1997 ο βασιλιάς ζυγίστηκε κάτω από 130 κιλά, που ήταν και ο τελικός στόχος. Κατάφερε να διατηρήσει αυτό το κάπως αποδεκτό βάρος (είχε ύψος 1μ.96) ως το τέλος της ζωής του, στα 88 του χρόνια. Όταν πέθανε, οι γιατροί του παραδέχτηκαν ότι χωρίς αυτή την δραστική απώλεια βάρους η βασιλεία του θα είχε τελειώσει πολύ πιο γρήγορα.
Ο διάδοχός του, ο Τζορτζ Τούπου Ε’, βασίλεψε μόλις για έξι χρόνια. Έφυγε από τη ζωή το 2012, στα 63 του από καρκίνο, που είχε εμφανιστεί πρώτα στο συκώτι. Κι αυτός είχε καταφέρει να χάσει πολλά κιλά, ωστόσο το γεγονός ότι έζησε πολλά χρόνια στην Ευρώπη τον έφεραν κοντά και στο αλκοόλ, εκτός από το φαγητό. Η βασιλεία πέρασε στον μικρότερο αδελφό του Αχοεϊτού Τούπου ΣΤ’, ο οποίος προσπαθεί να διατηρήσει τη σιλουέτα του σε αποδεκτά όρια.
Η απώλεια βάρους είναι καθημερινό θέμα στην Τόνγκα, η κυβέρνηση προσπαθεί να το κρατάει στην επιφάνεια. Τον Αύγουστο του 2018 ο τότε πρωθυπουργός Ακιλίσι Ποχίβα σε μια σύνοδο των κρατών του Ειρηνικού προ(σ)κάλεσε τους ομολόγους του να προσπαθήσουν να χάσουν κιλά και να ζυγιστούν σε έναν χρόνο. Ο νικητής θα έπαιρνε, τιμής ένεκεν, την προεδρία της συνόδου. Οι εκπομπές για την απώλεια βάρους είναι καθημερινές στην κρατική τηλεόραση της Τόνγκα. Αυτή την πρόκληση του ενός χρόνου, με επίσκεψη σε «πιστοποιημένους» γιατρούς που ελέγχουν το βάρος και τη συνοδεία φωτογραφιών, την προωθεί πολύ η κυβέρνηση ανάμεσα στους νέους. Όποιος, επίσης, καταγραφεί πάνω από 180 κιλά και καταφέρει μέσα σε δύο χρόνια να ζυγιστεί κάτω από τα 110 (δηλαδή χάσει το 40% του βάρους του) παραλαμβάνει κρατικό δίπλωμα και το ποσό των 5.000 παάνγκα (δηλαδή περίπου 2.120 αμερικανικά δολάρια). Τόσο υπολογίζεται ότι του κοστίζει σε χρήμα (επισκέψεις σε γιατρούς, γυμναστική, ειδικά φαγητά κτλ.) όλη αυτή η διαδικασία.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image