Το ιστορικό «μεγαλύτερο» χαρτονόμισμα που έχει κυκλοφορήσει ποτέ σε καιρό ειρήνης κρύβει μια πικρή ιστορία και μπόλικα ειρωνικά σύμβολα.
«Μην προσπαθήσεις να μετρήσεις τα μηδενικά σ’ αυτό το χαρτονόμισμα. Μέχρι να το κάνεις, θα έχει αλλάξει η τιμή»! Αυτό το πικρό ανέκδοτο κυκλοφορούσε το 2008 στους δρόμους και τα μαγαζιά της Ζιμπάμπουε για το «μεγαλύτερο» χαρτονόμισμα που έχει κυκλοφορήσει ποτέ στον πλανήτη σε καιρό ειρήνης. Ο χαρακτηρισμός «μεγαλύτερο», φυσικά, δεν αποδίδει την αξία που αντιπροσώπευε, αλλά το πλήθος των μηδενικών: Το χαρτί αυτό αντιστοιχούσε σε 100 τρισεκατομμύρια δολάρια Ζιμπάμπουε.
Όσοι γνωρίζουν πώς λειτουργεί ο υπερπληθωρισμός, θα καταλαβαίνουν ασφαλώς ότι η πραγματική αξία αυτού του χαρτονομίσματος τον καιρό που κυκλοφόρησε ήταν ευτελής. Πράγματι, με τις συνεχείς υποτιμήσεις που γίνονταν μια περίοδο ακόμα και τρεις φορές την ημέρα(!), το χαρτονόμισμα αυτό έφτασε να αντιπροσωπεύει μόλις 11 σεντς του αμερικανικού δολαρίου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, βέβαια, δεδομένου ότι από κάποια στιγμή και μετά η Αποθεματική Τράπεζα της Ζιμπάμπουε, ο φορέας που το εξέδωσε, δεν ασχολούταν καν να καθορίσει επίσημες ισοτιμίες με άλλα διεθνή νομίσματα. Το’ χε αφήσει τελείως στην τύχη του, μέχρι που το απέσυρε εντελώς.
Για συλλέκτες
Το χαρτονόμισμα αυτό έχει σήμερα σημαντική συλλεκτική αξία. Δεν είναι σπάνιο, δεδομένου ότι κυκλοφόρησε το 2008 σε μεγάλες ποσότητες και οι συλλέκτες φρόντισαν να κάνουν τις «προμήθειές» τους ακόμα και σε αχρησιμοποίητα κομμάτια. Από ένα σημείο και μετά, άλλωστε, τα χαρτονομίσματα αυτά δεν άξιζαν ούτε καν το χαρτί, πάνω στο οποίο είχαν τυπωθεί. Θεωρείται, όμως, μια καλή προσθήκη σε μια συλλογή, δεδομένου του ρεκόρ με τα μηδενικά. Πρώτη φορά στην ιστορία των χαρτονομισμάτων καταγράφηκαν 14 μηδενικά σ’ ένα χαρτονόμισμα.
Η ειρωνεία, πάντως, δεν εξαντλείται στα μηδενικά, συνεχίζεται και στο θέμα του χαρτονομίσματος. Απεικονίζονται οι λεγόμενοι «balancing rocks», οι βράχοι που ισορροπούν, στην περιοχή Τσιρέμπα, νοτιοανατολικά της πρωτεύουσας Χαράρε. Αυτές οι ιδιότυπες κατασκευές, που βρίσκονται σε διάφορα σημεία της χώρας, επιλέχθηκαν από την κυβέρνηση για να δείξουν «την σημασία της ανάπτυξης παράλληλα με την προστασία του εύθραυστου περιβάλλοντος», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε η ανακοίνωση με την κυκλοφορία του χαρτονομίσματος. Μόνο που η ίδια η κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα για να προστατέψει αυτό το εύθραυστο περιβάλλον και γκρέμισε μόνη της τους βράχους.
Μια κατρακύλα που δεν είχε όρια
To 1980 ο κόσμος γύρισε ανάποδα. Το καθεστώς των λευκών, αδελφοποιημένο με τη γειτονική Νότια Αφρική του απαρτχάιντ, έδωσε τη θέση του σε μια εκλεγμένη κυβέρνηση με μαύρο πρόεδρο για πρώτη φορά στην ιστορία. Η Ροδεσία μετονομάστηκε σε Ζιμπάμπουε, η πρωτεύουσα Σόλσμπερι μετονομάστηκε σε Χαράρε και το ροδεσιανό δολάριο, που ήταν άμεσα συνδεδεμένο με τη στερλίνα, μετονομάστηκε σε δολάριο Ζιμπάμπουε. Το οποίο, τον πρώτο καιρό, είχε (θεωρητικά) μεγαλύτερη αγοραστική αξία ακόμα και από το αντίστοιχο αμερικανικό.
Η διαδικασία που έφτασε στον εξευτελισμό του τοπικού νομίσματος και στην απόσυρσή του δεν ξεκίνησε από τη μία ημέρα στην άλλη. Στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της η Ζιμπάμπουε γνώρισε σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης, κυρίως χάρη στις ακμαίες εξαγωγές βαμβακιού και καπνού. Η κυβέρνηση του Ρόμπερτ Μουγκάμπε, βέβαια, ασκούσε προοδευτικές πιέσεις στους λευκούς γαιοκτήμονες να «αποχωρήσουν», κι εκτός των άλλων είχε να αντιμετωπίσει ένα εύθραυστο περιβάλλον, με εθνοτικές εντάσεις και εξεγέρσεις που μετεξελίχθηκαν σ’ έναν πραγματικό εμφύλιο πόλεμο. Οι λευκοί προοδευτικά έφυγαν. Και οι φάρμες τους δόθηκαν σε ανθρώπους του καθεστώτος, με μοναδικό τους προσόν τη φιλία του προέδρου, χωρίς εμπειρία από τη διαχείριση τέτοιων καλλιεργειών. Μοιραία, η παραγωγή έπεσε πολύ. Οι γαιοκτήμονες δεν μπορούσαν να δανειστούν για να αναπτύξουν τις δουλειές τους. Οι διεθνείς κυρώσεις προς το καθεστώς χειροτέρεψαν το οικονομικό κλίμα. Κι έτσι άρχισε να… ξηλώνεται το πουλόβερ.
Η κυβέρνηση αντί να προστατέψει τη νομισματική πολιτική, αποφάσισε να τυπώνει ολοένα και περισσότερο χρήμα, για να χρηματοδοτεί εκτός των άλλων και πολέμους εκτός της επικράτειάς της, όπως π.χ. τον πόλεμο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό (πρώην Ζαϊρ). Η κυβερνητική διαφθορά και η παντελής έλλειψη διαφάνειας απομάκρυναν την εμπιστοσύνη του κόσμου από το νόμισμα. Τα νούμερα είναι κάτι παραπάνω από ενδεικτικά. Το 1980 ο πληθωρισμός στη Ζιμπάμπουε έτρεχε με το απολύτως αποδεκτό 7%. Το 1990 ήταν 17%. Το 2001 ξεπέρασε το τριψήφιο νούμερο (112%) και η κατρακύλα πλέον δεν είχε σταματημό. Το 2006 καταγράφηκε πληθωρισμός 1.281%, ήδη ρεκόρ, αλλά πλέον η κατάσταση ξέφυγε τελείως. Το Νοέμβριο του 2009, που το νόμισμα αποσύρθηκε εντελώς, η τελευταία επίσημη μέτρηση για τον πληθωρισμό ήταν 79.600.000.000.000%, δηλαδή 79,6 τρις τοις εκατό!
Αυτό έφερε μερικές απίστευτες εικόνες στην καθημερινότητα των πολιτών που, δυστυχώς, πληρώνονταν και κυκλοφορούσαν ακόμα με τοπικό νόμισμα στο χέρι. Τα καταστήματα από ένα σημείο και μετά δέχονταν μόνο ξένα νομίσματα στις συναλλαγές τους, κυρίως αμερικανικά δολάρια και νοτιοαφρικανικά ραντ, αλλά στις υπηρεσίες που πληρώνονταν με δολάρια Ζιμπάμπουε οι τιμές άλλαζαν πολλές φορές μέσα στην ημέρα. Υπήρξαν μέχρι και δρομολόγια υπεραστικών λεωφορείων, στα οποία το εισιτήριο είχε άλλη τιμή όταν ξεκίνησαν και άλλη όταν έφτασαν στον προορισμό τους!
Η απόσυρση και οι νέες προσπάθειες
Η κυβέρνηση στην αρχή προσπάθησε να πιέσει το εσωτερικό τουλάχιστον να κρατήσει την πίστη του στο νόμισμα. Έφτασε στο σημείο να εκδώσει νόμο που τιμωρούσε με πολυετή φυλάκιση όποιον δεχόταν ξένο νόμισμα για συναλλαγή. Φυσικά, η ίδια μετά από κάποιον καιρό τον κατάργησε, βλέποντας ότι παρά την αυστηρή νομοθεσία κανένας δεν χρησιμοποιούσε πλέον το δολάριο Ζιμπάμπουε. Επισήμως το νόμισμα αποσύρθηκε το Νοέμβριο του 2009. Με μια σπαρακτική ανακοίνωση ο Γκίντεον Γκόνο, διοικητής της Αποθεματικής Τράπεζας (το όνομά του είναι τυπωμένο πάνω στο ιστορικό χαρτονόμισμα) ανακοίνωσε ότι στο εξής η χώρα υιοθετεί το αμερικανικό δολάριο ως επίσημο νόμισμά της και δέχεται μια σειρά άλλων (μεταξύ τους το νοτιοαφρικανικό ραντ και το κινεζικό γιουάν) για επίσημες συναλλαγές εντός της επικράτειάς της.
Από τότε έχουν γίνει όχι μία και δύο, αλλά έξι προσπάθειες να αποκτήσει και πάλι η χώρα το δικό της νόμισμα. Το 2015 ξεκίνησε μια χαλαρή προσπάθεια εκτύπωσης τοπικού νομίσματος άμεσα «συνδεδεμένου» με το αμερικανικό δολάριο, η οποία έπεσε στο κενό μετά από μια καινούργια έξαρση υπερ-πληθωρισμού το 2020 (που επιδεινώθηκε από την πανδημία του COVID-19). Τον Απρίλιο το 2024, μόλις πριν από λίγους μήνες, η Ζιμπάμπουε παρουσίασε στον κόσμο το ZiG, το Zimbabwe Gold (χρυσός της Ζιμπάμπουε) ως νέο της νόμισμα. Με όνομα βαρύγδουπο, κατάλληλο στο να εμπνεύσει εμπιστοσύνη, αλλά και ανακοίνωση ότι υπάρχει εγγύηση 575 εκ. δολαρίων ΗΠΑ. Η εμπιστοσύνη του κόσμου δεν έχει επιστρέψει, για την ώρα το ZiG κυκλοφορεί παράλληλα με τα ξένα νομίσματα.
Για την ιστορία: Το χαρτονόμισμα με την μεγαλύτερη ονομαστική αξία που έχει τυπωθεί ποτέ ήταν αυτό των 100 πεντάκις εκατομμυρίων πένγκο (!) στην Ουγγαρία το 1946. Τα (πάρα πολλά) μηδενικά, όμως, δεν αποτυπώθηκαν στο χαρτί (η αξία αναγραφόταν ολογράφως) και η Ουγγαρία, όπως και τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, βίωναν τις συνέπειες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Eξωτερική Φωτογραφία: www.si.edu