Mε αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Bρετανού ζωγράφου, πέντε εκθέσεις, που εστιάζουν στο έργο και την ζωή του, είναι όλες τους ένας προορισμός για το 2023.
«Ηταν αστείος, μίζερος, φρικτός, ευγενικός, κακός, γενναιόδωρος∙ πολλοί χαρακτήρες ανακατεμένοι σε ένα άτομο» είχε πει για τον σπουδαίο καλλιτέχνη η Sue Tilley, το μοντέλο του περίφημου γυμνού “Βenefits Supervisor Sleeping” (2005). Το έργο για το οποίο η βρετανική εφημερίδα Guardian έγραψε ότι είναι «άφθονα και υπέροχα σαρκώδες… ένα πανίσχυρο πράγμα με κάθε δυνατή έννοια», το 2008, σε δημοπρασία του οίκου Christie’s έπιασε τότε τιμή-ρεκόρ για πίνακα εν ζωή καλλιτέχνη – 33,6 εκ. δολάρια. Σύμφωνα με τον οίκο δημοπρασιών οι υψηλές τιμές του Freud οφείλονται στην απόλυτα ασυμβίβαστη ποιότητα των έργων του, «όπου οι επίπονες, λεπτομερείς τεχνικές των «μεγάλων ζωγράφων» (όπως αποδίδεται στα ελληνικά ο όρος old masters) εφαρμόζονται με μια πλήρως μοντερνιστική ευαισθησία».
Στις 8 Δεκεμβρίου 2022 συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννηση του Lucian Freud και η επέτειος γιορτάζεται με πολλά αφιερώματα σε Λονδίνο και Μαδρίτη. Eνα από αυτά διοργανώνεται από το Garden Museum του Λονδίνου, έχει τίτλο “Lucian Freud: Plant Portraits” και εστιάζει στην απεικόνιση των κήπων και των φυτών στα έργα του. Ο Freud είχε μια στενή σχέση με τα φυτά, από τις σπάνιες ζωγραφιές στην παιδική του ηλικία στο Βερολίνο μέχρι τον άγριο κήπο του στο Notting Hill (ήθελε πάντα να αφήνει τη φύση να κάνει τη δουλειά της) και τις γλάστρες που τον ακολουθούσαν από σπίτι σε σπίτι σε όλη του τη ζωή.
Αναμφισβήτητα, το μεγαλύτερο εικαστικό γεγονός είναι η έκθεση “Lucian Freud: New Perspectives”, που μετά την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου ταξιδεύει στη Μαδρίτη, στο Εθνικό Μουσείο Τhyssen-Bornemisza. Συγκεντρώνοντας έργα ζωγραφικής από επτά δεκαετίες, αποκαλύπτει την εξέλιξη της ζωγραφικής του στο πέρασμα του χρόνου – από τα πρώιμα έργα του μέχρι τους διάσημους, μεγάλης κλίμακας πίνακές του και τα μνημειώδη γυμνά πορτρέτα του. Μέσα από περισσότερους από 60 πίνακες, η έκθεση φέρνει στο φως νέες προοπτικές, κοιτάζοντας πέρα από τη φήμη που συχνά επισκίαζε το έργο του και «επικεντρώνεται στην αδιάλλακτη δέσμευση του καλλιτέχνη στη ζωγραφική του 20ού αιώνα». Οι ρεαλιστικοί πίνακές του εστιάζουν στην αναπαράσταση του ανθρώπινου σώματος – το Dazed είχε γράψει ότι είναι «φημισμένος για τις απεικονίσεις του γυμνού ως έναν σωρό από σάρκες που λιώνουν και στίγματα». Ο ίδιος ήταν ένας επίμονος επισκέπτης μουσείων και τα έργα του είναι γεμάτα από νύξεις στους μεγάλους δασκάλους, από τον Velazquez και τον Rembrandt μέχρι τον Ιngres και τον Cezanne, μια «σύνδεση με το παρελθόν που συνυπάρχει με ένα ισχυρό πνεύμα ανεξαρτησίας» όπως αναφέρει το Thyssen-Bornemisza. Η έκθεση χωρίζεται σε διάφορες ενότητες, με χρονολογικό και θεματολογικό άξονα. Για παράδειγμα, στην ενότητα Power παρουσιάζονται πορτρέτα ισχυρών ανθρώπων τα οποία συμφώνησε να ζωγραφίσει υπό την προϋπόθεση ότι θα αποδέχονταν τους όρους του.
Ενα διαφορετικό αφιέρωμα παρουσιάζει η γκαλερί Gagosian του Λονδίνου. Με τίτλο “Friends and Relations: Lucian Freud, Francis Bacon, Frank Auerbach, Michael Andrews” και εμπνευσμένη από μια διάσημη φωτογραφία του John Deakin, που απεικονίζει τους τέσσερις ζωγράφους στο εστιατόριο Wheelers στο Σόχο το 1963, η έκθεση εξετάζει τη συντροφικότητα και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των καλλιτεχνών. Περιλαμβάνει περισσότερα από 40 έργα, ανάμεσά τους και το εμβληματικό “Naked Portrait on a Red Sofa” (1989-91) – πρόκειται για το γυμνό πορτρέτο της κόρης του καλλιτέχνη, Βella Freud. Aυτόν τον πίνακα ήταν που επαίνεσε ο φίλος του και φωτογράφος Bruce Bernard «ως ένα από τα πιο τολμηρά και ευαίσθητα έργα του».
Η έκθεση “Bruce Bernard: Portraits of Friends” που τρέχει παράλληλα στην Gagosian, περιλαμβάνει μια επιλογή από φωτογραφίες του συγγραφέα και φωτογράφου που υπήρξε στενός φίλος των τεσσάρων ζωγράφων. Ανεπίσημες, οικείες και αυθόρμητες, οι εικόνες αποτυπώνουν χαλαρές, αστείες στιγμές από το στούντιο του Freud, όπως το πορτρέτο “Lucian Freud Posing as a Henry Moore” (1983), όπου o ζωγράφος ποζάρει σε μια στάση που θυμίζει χορευτή μπαλέτου. Η πιο διάσημη από τις φωτογραφίες του Bernard είναι εκείνη όπου ο Freud αγγίζει παιχνιδιάρικα τα μαλλιά της ζωγράφου και ερωμένης του Celia Paul, υπό το βλέμμα της κόρης του Bella, αλλά κι εκείνη που κάνει κατακόρυφο, στηριζόμενος στο κεφάλι του, δίπλα στην Bella – ο Bernard θυμάται ότι σε αυτή τη φωτογραφία ο ζωγράφος επέμενε να συμπεριληφθεί στο κάδρο η μύτη των παπουτσιών του.
Τέλος, η έκθεση “Lucian Freud: The Painter and His Family” του Freud Museum του Λονδίνο, την κατοικία – μουσείο του παππού τού καλλιτέχνη, Sigmund Freud, φιλοξενεί σκίτσα, ζωγραφιές, οικογενειακές φωτογραφίες, γράμματα και βιβλία και σκιαγραφεί τα παιδικά χρόνια του καλλιτέχνη, στα οποία κυριαρχούσε ο ενθουσιασμός του για τα άλογα και η αγάπη του για το διάβασμα.
Γεννημένος στο Βερολίνο, ο Freud μετανάστευσε με την οικογένειά του στη Βρετανία το 1933, για να ξεφύγουν από την άνοδο του Ναζισμού. Μετά από σπουδές στο Central School of Art και το Goldsmiths College, παρουσίασε την πρώτη ατομική έκθεσή του σε μια λονδρέζικη γκαλερί, σε ηλικία μόλις 21 ετών. Το 1946-47 πέρασε αρκετούς μήνες στον Πόρο, ζωγραφίζοντας μαζί με τον φίλο του John Craxton και στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ήταν τακτικός επισκέπτης του Δουβλίνου.
Σε μια καριέρα που διήρκεσε 50 χρόνια, ο Freud έγινε διάσημος για τα ρεαλιστικά γυμνά του, τα «αληθινά» πορτρέτα του και την αντισυμβατική, έντονη ζωή που ζούσε στο Λονδίνο με τις αμέτρητες ερωμένες του. Σύχναζε στα ωραιότερα μπαρ και εστιατόρια και όταν πέθανε, στις 20 Ιουλίου 2011, το αγαπημένο του τραπέζι στο εστιατόριο The Wolseley στρώθηκε με ένα μαύρο τραπεζομάντηλο και ένα κερί προς τιμήν του. O Aμερικανός art dealer και γκαλερίστας William Aquavella έλεγε ότι στην παρέα ήταν «συναρπαστικός, ζεστός, ταπεινός και πνευματώδης και ζούσε για να ζωγραφίζει». Ο Sir Nicholas Serota, ιστορικός τέχνης και διευθυντής της Tate από το 1988 έως το 2017 είχε πει: «Η ζωντάνια των γυμνών του, η ένταση των πινάκων νεκρής φύσης και η ειλικρίνεια των πορτρέτων της οικογένειας και των φίλων του, εγγυώνται στον Lucian Freud μια μοναδική θέση στο πάνθεον της τέχνης του τέλους του 20ού αιώνα».
Εγγονός του θεμελιωτή της ψυχανάλυσης Sigmund Freud και γιος του Αυστριακού αρχιτέκτονα Ernest L. Freud και της Γερμανο-Εβραίας Lucie Brasch, o Lucian παντρεύτηκε δύο φορές και απέκτησε τουλάχιστον 14 παιδιά από τις πολυάριθμες σχέσεις του – μεταξύ των οποίων η σχεδιάστρια μόδας Bella Freud και η συγγραφέας Εsther Freud από τη σχέση του με τη Bernardine Coverley.
Το 2001 ολοκλήρωσε έναν από τους διάσημους και αμφιλεγόμενους πίνακες του – “το πορτρέτο της βασίλισσας” για το οποίο η Ελισάβετ πόζαρε επί 9 μήνες. Το Βritish Art Journal έγραψε ότι «την κάνει να μοιάζει σαν ένα από τα κόργκι της που υπέστη εγκεφαλικό» ενώ ο Guardian ότι «είναι ένα από τα καλύτερα βασιλικά πορτρέτα των τελευταίων 150 ετών». Η ιστορία λέει ότι ο ζωγράφος τής το παρέδωσε αυτοπροσώπως κι εκείνη είπε: «Πολύ ωραίο εκ μέρους σας που το ζωγραφίσατε. Μου άρεσε πάρα πολύ να σας βλέπω να ανακατεύετε τα χρώματά σας».
Aφθονα ήταν και τα δημοσιεύματα στον Τύπο για την ιδιότυπη σχέση του με την Kate Moss. Ολα ξεκίνησαν όταν το μοντέλο αποκάλυψε σε μια συνέντευξη στο Dazed ότι μια από τις τελευταίες ανεκπλήρωτες φιλοδοξίες της ήταν να ποζάρει για τον Lucian Freud. Αλλά ο καλλιτέχνης ήταν από καιρό απρόθυμος να ζωγραφίσει διάσημους ανθρώπους, καθώς όπως είχε πει «είχαν αποκτήσει άλλο δέρμα επειδή τους είχαν κοιτάξει τόσο πολύ». Oταν ο 80χρονος Freud διάβασε τη συνέντευξη, δέχτηκε την πρόκληση να τη ζωγραφίσει. Ετσι γεννήθηκε μια ζεστή φιλία με δείπνα στο Holland Park και μακριές νύχτες στο ατελιέ του και προέκυψαν αρκετά γυμνά πορτρέτα και δύο τατουάζ στην πλάτη της Κate Moss – της τα «χτύπησε» εκείνος.
Τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του δεν εγκατέλειψε ούτε μία μέρα την αγαπημένη του συνήθεια: να πηγαίνει για πρωινό στο Clarke’s, στην Κensington Church Street. Εφτανε στις επτάμισι μαζί με τον βοηθό του και τις εφημερίδες, για καφέ και κρουασάν με σταφίδες. Τον πρώτο καιρό δεν τον αναγνώρισε ούτε η ιδιοκτήτρια. Αργότερα του παραχώρησε ένα τραπέζι στον χώρο του εστιατορίου που ήταν κλειστό εκείνη την ώρα, για να απολαμβάνει το πρωϊνό με την ησυχία του. Σύμφωνα με τον βιογράφο του Geordie Greig, «αυτό το τραπέζι ήταν μια διατομή της ζωηρής ζωής του», εκεί έκατσαν όλοι, η Kate Moss και ο drag performer Leigh Bowery, ο David Hockney, o Bono και ο Roman Abramovich, αλλά και γκαλερίστες, μπουκμέικερς και οικοδόμοι, πολλά από τα 14 παιδιά του και πολλές από τις εκτιμώμενες πεντακόσιες ερωμένες του.
Εισαγωγική φωτογραφία: Reflection with two children (self portrait), 1965
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image & museothyssen.org/en