Γυναίκες της σύγχρονης ιστορίας που άφησαν και αφήνουν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους επηρεάζοντας καθοριστικά το έργο των επόμενων γενεών.
Με αφορμή τα γενέθλια της Σιρίν Νεσάτ -γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 1957- ξεδιπλώνουμε τη ζωή και την καριέρα μιας από τις πρωτοπόρες καλλιτέχνιδες του Αραβικού κόσμου, που έγινε γνωστή διεθνώς μέσα από φωτογραφίες και βίντεο, άλλες φορές προκλητικά κι άλλες όχι, αλλά πάντα τόσο δυνατά, σχεδόν αφοπλιστικά.
Ο πατέρας της ήταν γιατρός και η μητέρα της νοικοκυρά. Η επιθυμία του πατέρα ήταν τα παιδιά του να σπουδάσουν και να φύγουν από τα στενά όρια της πατρίδας τους, γι’ αυτό και η Σιρίν γράφτηκε σε ένα καθολικό οικοτροφείο στην Τεχεράνη. Μέσω της αποδοχής των δυτικών ιδεολογιών από τον πατέρα της, ήρθε και η αποδοχή μιας μορφής δυτικού φεμινισμού. Ηταν εκείνος που ενθάρρυνε κάθε μία από τις κόρες του «να είναι ατομική, να παίρνει ρίσκα, να μαθαίνει, να βλέπει τον κόσμο» και έτσι έστειλε όλα τα παιδιά του στο Κολέγιο για να πάρουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Η ίδια έφυγε από το Ιράν το 1975 για να σπουδάσει τέχνη στην Καλιφόρνια, περίπου την εποχή που συνέβη η Ιρανική Επανάσταση. Η ίδια έχει δηλώσει γι’ αυτή την περίοδο: «Δεδομένου ότι το Ιράν έχει υπονομεύσει τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, ιδιαίτερα μετά την Επανάσταση, ήθελα να κάνω τέχνη που να ασχολείται με την τυραννία, τη δικτατορία, την καταπίεση και την πολιτική αδικία. Αν και δεν θεωρώ τον εαυτό μου ακτιβίστρια, πιστεύω ότι η τέχνη -ανεξάρτητα από τη φύση της- είναι μια έκφραση διαμαρτυρίας».
Ενα χρόνο αργότερα μετακόμισε στο Σαν Φραντσίσκο όπου σπούδασε στο Dominican College και στην συνέχεια γράφτηκε στο UC Berkeley όπου ολοκλήρωσε τα πτυχία BA, MA και MFA. Αμέσως μετά την αποφοίτησή της βρέθηκε στη Νέα Υόρκη και παντρεύτηκε τον Κορεάτη Αρχιτέκτονα Kyong Park, διευθυντή και ιδρυτή του “Storefront for Art and Architecture”, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού.
Βοήθησε συστηματικά το σύζυγό της να διευθύνει το “Storefront”, όπου εκτέθηκε σε πολλές διαφορετικές ιδεολογίες και έμαθε πάρα πολλά γύρω από την επιμέλεια των εκθέσεων. Η γνωστή Αμερικάνα εικαστική φωτογράφος Σίντι Σέρμαν, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που πίστεψε σ’ εκείνη και αγόρασε έργο της που παρουσιάστηκε στην Annina Nosei Gallery το 1995. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν έκανε καμία σοβαρή προσπάθεια δημιουργίας τέχνης και οι λίγες απόπειρες της στη συνέχεια καταστράφηκαν. Το 1990 επέστρεψε στο Ιράν όπου σύμφωνα με δήλωσή της: «Hταν ίσως μια από τις πιο συγκλονιστικές εμπειρίες που είχα ποτέ. Η διαφορά μεταξύ αυτού που θυμόμουν από την ιρανική κουλτούρα και αυτού που έβλεπα ήταν τεράστια».
Ετσι άρχισε να χρησιμοποιεί τη φωτογραφία, την καλλιγραφία, την ποίηση και τον κινηματογράφο, για να διερευνήσει τις πρωταρχικές έννοιες της βίας, του πάθους και της αγάπης για τον συνάνθρωπο μέσα από την ανθρώπινη ιστορία. Στο έργο της, εμπεριέχεται η ικανότητα των ανθρώπων να χτίζουν και να καταστρέφουν ταυτόχρονα ό,τι συνιστά τους πολιτισμούς τους. Συνδυάζει ποιητικές εικόνες με ανθρώπινες φιγούρες όλων των εποχών και γράφει στίχους από το Κοράνι ή την ποίηση, δημιουργώντας ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα. Mέσα από το παράδοξο, τη βία και την αντίφαση, εξιστορεί συλλογικές ιστορίες που εμπεριέχουν όλα τα μεγάλα θέματα, μετατρέποντας πια το προσωπικό τραύμα σε συλλογικό. Αυτό είναι και το στοιχείο που την διαφοροποιεί από άλλες καλλιτέχνιδες της εποχής της. Μέσα από το έργο της δεν καταγράφει μόνον, αλλά μεταμορφώνει την τοπική κουλτούρα σε οικουμενική σε μία εποχή προ παγκοσμιοποίησης, όπου στην δική της περίπτωση -όπως και στης Μόνα Χατούμ-, είναι τόσο ισχυρό το τοπικό αφήγημα που διηγούνται, που χωρίς να χάνει τίποτα από την ταυτότητα και το χαρακτήρα του, γίνεται παγκόσμιο-οικουμενικό.
Ετσι στη φωτογραφική σειρά “Women of Allah” (1993-97) εκφράζει τη θέση της για την κατάσταση στο Ιράν μετά την Ισλαμική Επανάσταση το 1979 και τη θέση της γυναίκας τη συγκεκριμένη περίοδο. Ενώ στην σειρά της, “The Book of Kings” (2012) και “Our House is on fire” (2013), η καλλιτέχνιδα διερευνά τα πολιτικά γεγονότα σε όλο τον αραβικό κόσμο, αποτυπώνοντας τα συναισθήματα των ανθρώπων που γνώρισε μετά την Αραβική Ανοιξη.
Οταν πρωτο-χρησιμοποίησε τον κινηματογράφο, επηρεάστηκε από το έργο του Ιρανού σκηνοθέτη Αμπάς Κιαροστάμι. Σκηνοθέτησε πολλά βίντεο και κέρδισε το Διεθνές Βραβείο της XLVIII Μπιενάλε της Βενετίας (2009), το Ασημένιο Λιοντάρι καλύτερης σκηνοθεσίας για το βίντεό της «Women Without Men», βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Shahrnush Parsipur. Εργο το οποίο παρουσίασε το 2004 στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα.
Η Σιρίν Νεσάτ, έχει συμμετάσχει και συμμετέχει σε μία πλειάδα από μεγάλες και σημαντικές εκθέσεις διεθνώς, από την Μπιενάλε της Βενετίας 1999 και την Documenta XI του Κάσελ, μέχρι την Μπιενάλε Whitney του 2000 και την 5η Μπιενάλε της Κωνσταντινούπολης, από όπου και έγινε γνωστή με το βίντεο ‘’Το Φιλί’’, ενώ το 2013 ήταν μέλος της κριτικής επιτροπής του 63ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.
Credits: Gladstone Gallery, New York
Instagram:@shirin__neshat