Το αρχιτεκτονικό γραφείο προέκυψε το 1989 από την πολυετή συνεργασία της Θεώνης Ξάνθης με τον Γεράσιμο Ζακυνθινό και τον Θοδωρή Ανδρουλάκη. Το 2008, το γραφείο έλαβε τον τίτλο XZA-Architects.
Οι XZA-Architects έχουν λάβει μέχρι σήμερα πολλές και σημαντικές διακρίσεις, όπως παρουσιάζονται σε πολυάριθμες δημοσιεύσεις. Συνολικά, το γραφείο έχει λάβει 32 βραβεία και διακρίσεις για αρχιτεκτονικές μελέτες σε διαγωνισμούς και έργα κατασκευής. Κάτι που κάνει τη νίκη τους στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανάπλαση της πλατείας Φιλικής Εταιρείας, που όλοι ξέρουμε ως πλατεία Κολωνακίου, να μοιάζει σαν φυσικό επακόλουθο.
Ποια η ιδέα πίσω από τα νέα σχέδια;
-Η ιδέα για την νέα πλατεία συνοψίζεται στις έννοιες του ανοιχτού, του κοινού και του οικείου, σαν κύρια χαρακτηριστικά κάθε δημόσιου χώρου που σχεδιάζουμε. Αναγνωρίζοντας ότι ο δημόσιος χώρος είναι πεδίο πολλών και συχνά αντίρροπων διεκδικήσεων, προσπαθήσαμε να συλλάβουμε ένα διαχρονικό, ζωντανό, χρηστικά ελεύθερο, με κλιμακώσεις τόπων και τοπίων χώρο. Εναν χώρο όπου ενθαρρύνονται οι συναντήσεις στο ύπαιθρο ή σε σκιερές στοές, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την περιπατητική ρέμβη και ησυχία.
Στην περίπτωση της πλατείας Κολωνακίου, μας ενδιέφερε να αποδώσουμε το πνεύμα μιας Αθηναϊκής αστικότητας, όπως την έχουμε βιώσει και οραματιστεί. Ανοιχτή, κινητική με επιλογές που «επιτρέπουν», «περιλαμβάνουν», με τόπους να σταθείς, να σκιαστείς, να παρακολουθήσεις ή να συμμετέχεις στον κοινωνικό βίο και την καθημερινότητά του και αυτό να το αποδώσουμε στο σήμερα.
Το κεντρικό στοιχείο της ιδέας του σχεδιασμού βασίστηκε στην παρατήρηση του ευρύτερου περιβάλλοντος της πόλης και την αναγνώριση των μακρινών θεάσεων προς το αστικό και φυσικό τοπίο που έχει η πλατεία. Κυρίαρχες είναι η θέαση του Λυκαβηττού προς τα βορειοανατολικά και του Αρδηττού προς τα Νοτιοδυτικά. Αναγνωρίζοντας το ανάγλυφο του Αττικού τοπίου η ιδέα ήταν να το αποκαλύψουμε μέσω του σχεδιασμού στο σήμερα. Ετσι, γρήγορα στο μυαλό μας κυριάρχησε ως κεντρική συνθετική χάραξη αυτή που νοητά ενώνει τον Λυκαβηττό με τον Αρδηττό. Στην συνέχεια η ανάλυση του άμεσου περιβάλλοντος της πλατείας μας οδήγησε να επανερμηνεύσουμε το σχήμα της. Συγκεκριμένα, σκεφτήκαμε ότι κανείς προσεγγίζει την πλατεία ακτινικά, από πολλές διαφορετικές διευθύνσεις.
Αυτό λοιπόν το πολυσήμαντο δίκτυο ροών στην πλατεία δεν συνιστά αντιληπτικά έναν χώρο τετράγωνο, αλλά περισσότερο έναν κυκλοτερή κεντρικό σχηματισμό που δέχεται και φιλοξενεί τη ζωή μέσα του, ομοιότροπα από οποιαδήποτε κατεύθυνση αν έρχεται κανείς. Πάνω σε αυτές τις δυο βασικές σκέψεις στηρίξαμε την ιδέα για τη νέα πλατεία και την επεξεργαστήκαμε με τις κεντρικές αρχές σχεδιασμού του δημόσιου χώρου που διατρέχουν σταθερά ανά τα χρόνια το έργο του γραφείου. Αρχές όπως της ανοιχτής και ελεύθερης πρόσβασης στον δημόσιο χώρο, της απρόσκοπτης προσβασιμότητας, της δυνατότητας να επιτρέπονται οι οπτικές φυγές και η διασταύρωση των βλεμμάτων, χαρακτηριστικά που σμιλεύουν έναν ανοιχτό δημόσιο χώρο για την πόλη. Αρα το ερώτημα διατυπώνεται και αλλιώς, σχεδιάζοντας την πλατεία Κολωνακίου, έναν κεντρικό δημόσιο χώρο, διατυπώνουμε τις ιδέες μας για το πώς σκεφτόμαστε την πόλη σήμερα.
Τι είναι αυτό που θα κάνει την πλατεία Κολωνακίου να παραμένει σύγχρονη και εμβληματική μέσα στον χρόνο;
-Για να διαβάζεται ένα έργο ως σύγχρονο θα πρέπει να απαντά στα δεδομένα και τα ερωτήματα που χαρακτηρίζουν την εποχή του. Για παράδειγμα, σε κοινωνικά αιτήματα που απαιτούν την αναζωογόνηση της πόλης, όπως είναι ο λειτουργικός εξοπλισμός της με τους νέους σταθμούς metro, με όρους όμως προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, φροντίδας και οικονομίας των πόρων και βιοκλιματικές επιλογές, που μπορούν να επιτρέπουν στη ζωή να συνεχίζει και όχι μόνο, άκριτα, να προοδεύει. Ενδεικτικά, η πρόταση έχει δώσει μεγάλο βάρος στην ανάκτηση του φυσικού περιβάλλοντος που καταστράφηκε με τα έργα. Με την ενίσχυση του αστικού πρασίνου, την επιλογή φιλικών υλικών και την επαναχρησιμοποίηση πόρων. Συνεπώς, για να παραμείνει σύγχρονη η πλατεία χρειάζονται δύο προϋποθέσεις, με την πρώτη να βασίζεται στην επίτευξη ανοιχτότητας στη βάση της σχεδιαστικής ιδέας, ώστε να μπορεί να παραλαμβάνει τις όποιες νέες συνθήκες γεννιούνται με το πέρασμα του χρόνου.
Με αυτό κατά νου αποφύγαμε να σχεδιάσουμε μια αυτοαναφορική πλατεία ή ένα εσώστρεφο πάρκο. Ενώ η δεύτερη προϋπόθεση είναι ότι για να παραμείνει σύγχρονο κάτι οφείλει να στηρίζεται σε κάτι διαχρονικό. Η πλατεία Κολωνακίου λοιπόν αποτελεί έναν δημόσιο χώρο αναφοράς μιας περιοχής με υψηλή κινητικότητα αστικού βίου, με εξέχουσα αισθητική πολιτιστική και λειτουργική σημασία, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται κομβικά σε ένα πλέγμα συνάντησης της ευρύτερης φυσικής και ιστορικής ανάπτυξης της αθηναϊκής πόλης και των δημόσιων χώρων της. Με τον σχεδιασμό να έχει ως κύρια στόχευση την ανάδειξη της φυσιογνωμίας της πλατείας ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της γενεαλογίας των αστικών αθηναϊκών πλατειών.
Τέλος, όσον αφορά τον χαρακτηρισμό του έργου ως εμβληματικό, βλέπουμε πως μόνον αν ο φορέας θωρακίσει τις διαδικασίες, το έργο μπορεί να γίνει εμβληματικό μιας νέας νοοτροπίας. Αν ανατεθούν σωστά οι μελέτες, γίνει σωστά η κατασκευή και συνεχίσει να το συντηρεί η πολιτεία, τότε το έργο θα αποκτήσει τον εμβληματικό χαρακτήρα ενός νέου τρόπου για την πόλη, τους πολίτες και το αστικό, φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον.
Ποια η συναισθηματική εμπειρία που εμπνέει το συγκεκριμένο έργο;
-Το συγκεκριμένο έργο, σχεδιάστηκε με ιδιαίτερη χαρά στο γραφείο, αποτελεί την συνέχεια και την εμβάθυνση σκέψεων για τον δημόσιο χώρο και την πόλη, άλλωστε είμαστε όλοι κάτοικοι του κέντρου. Ετσι, ελπίζουμε και στο μέλλον όταν κατοικηθεί η πλατεία, η συνάντηση του επισκέπτη περιπατητή ή κατοίκου, με έναν χώρο έντονης αθηναϊκής ταυτότητας να αποπνέει την ίδια χαρά και την ίδια ψυχική συγγένεια ότι «το άστυ αυτό μας ανήκει».
Θα εκφράζει το νέο έργο όλη την ιστορία της πλατείας; Ή θα είναι μια νέα μορφή για το μέλλον;
-Αν εννοείτε τα γλυπτά των «Φιλικών», στην πρότασή μας, έχουν βρεί την προβεβλημένη θέση τους, ενώ ταυτόχρονα ειδικά στο υπερυψωμένο διάζωμα έχουν προβλεφθεί διαδραστικοί σταθμοί για την προβολή της ιστορίας της πλατείας. Παράλληλα, η ροή και η αμφιθεατρικότητα του χώρου μπορεί να επιτρέψει εκδηλώσεις συναθροίσεις, εκθέσεις που δηλώνουν το νέο πολιτισμικό πρόσωπο της πλατείας. Γενικότερα, η κινητικότητα και το παρελθόν είναι έννοιες αλληλοσυμπληρούμενες και σε ενεργή διαδοχή στην αρχιτεκτονική και την τέχνη, συνεπώς μόνον αν το αντιμετωπίσουμε, το προσέξουμε και το αγκαλιάσουμε ως μέρος του αστικού μας πολιτισμού μπορεί να το μεταφέρουμε στο μέλλον μέσα από την κοινή χρήση, τις μνήμες και τα βιώματα.
Φωτογραφίες: xza-architects.gr