Οι Pieris Architects γιορτάζουν τα 50 χρόνια από την ίδρυση τους με μια μεγάλη έκθεση στο Ωδείο Αθηνών που εστιάζει στη διαδρομή του βραβευμένου αρχιτεκτονικού γραφείου.
Η πορεία του εν λόγω αρχιτεκτονικού γραφείου συνδέεται με την τραγική ιστορία της πόλης από την οποία ξεκίνησε ο ιδρυτής του, της Κερύνειας, στην κατεχόμενη Κύπρο. Είναι η αφήγηση ενός δρομολόγιου μέσα από την απώλεια αλλά και μεγάλες επιτυχίες, που σήμερα χαράσσει μια σημαντική πορεία στον χώρο της βιώσιμης αρχιτεκτονικής μέσα από σημαντικά έργα και έννοιες όπως η «ενσυναίσθηση» και η «οικοσυναισθηματική νοημοσύνη» στον σχεδιασμό. Τις έννοιες αυτές εισήγαγαν στην πρακτική του οι συνεχιστές του δρ Στέλλα Πιερή και Πιέρος Πιερής. Ωστόσο, ο Κωνσταντίνος Πιερής είχε ήδη δείξει το ενδιαφέρον της εταιρείας προς τον αειφόρο σχεδιασμό σε έργα που είχε σχεδιάσει στην Κερύνεια.
-Πώς ζήσατε τον ξεριζωμό από την εισβολή στην Κύπρο και ποια ήταν η δύναμη που σας κινητοποίησε να τα καταφέρατε, ακόμα περισσότερο, στην Ελλάδα;
Κωνσταντίνος Πιερής: Ο ξεριζωμός από την Κύπρο λόγω της εισβολής το 1974 ήταν αναμφισβήτητα το πιο τραυματικό γεγονός στην ιστορία του νησιού. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τη μέρα που έγινε η εισβολή. Παρακολουθούσα τις εξελίξεις από τις εκπομπές του BBC αφού τα εγχώρια ραδιοτηλεοπτικά μέσα ήταν ελεγχόμενα από τη χούντα. Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Κύπρου έπαιζε πρωινή γυμναστική ενώ εγώ έβλεπα τους Τούρκους αλεξιπτωτιστές να πέφτουν από τον αέρα. Το πρόγραμμα ξαφνικά διεκόπη και έγινε κάλεσμα για γενική επιστράτευση. Ένα πραγματικό χάος…. Οι άνθρωποι που εκτοπίστηκαν βίωσαν ανείπωτο πόνο, χάνοντας τα σπίτια, τις περιουσίες τους και πολλές φορές τους δικούς τους ανθρώπους. Η αίσθηση της αδικίας και της απώλειας είχε βαθιές ρίζες στις καρδιές των προσφύγων, ενώ η αβεβαιότητα για το μέλλον ήταν αβάσταχτη. Παρά τις τεράστιες δυσκολίες, πολλοί από αυτούς έδειξαν απίστευτη δύναμη και αποφασιστικότητα να συνεχίσουν τις ζωές τους, προσπαθώντας να χτίσουν ξανά από το μηδέν.
–Εσείς πώς αντιδράσατε στα γεγονότα;
Κωνσταντίνος Πιερής: Την περίοδο εκείνη στην Κύπρο ήμουν συνεταίρος με τον Παναγιώτη Σταυρινίδη, έναν άνθρωπο πολύ μεγαλύτερο από εμένα, με τον οποίο είχαμε το μεγαλύτερο αρχιτεκτονικό γραφείο. Αναλαμβάναμε πολλά μεγάλα έργα, όπως ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, οικιστικές αναπτύξεις, κτίρια γραφείων και έργα υποδομών. Είχαμε αποκλειστικές συνεργασίες με μεγάλους οργανισμούς, όπως η Αρχή Τηλεπικοινωνιών Κύπρου (CYTA) και οι εγκαταστάσεις του ιπποδρόμου, μεταξύ πολλών άλλων σημαντικών έργων. Όταν αναγκάστηκα να μεταβώ στην Ελλάδα μετά την εισβολή, ενώ βρέθηκα άγνωστος μεταξύ αγνώστων στην Αθήνα, ήμουν γνωστός στους Κύπριους. Σύντομα ήρθαν και οι πρώτες δουλειές, όπως τα υποκαταστήματα της Barclays, η κατοικία του Κύπριου πρέσβη στην Ελλάδα και πολλά άλλα έργα που μου ανέθεσαν.
Η αρχιτεκτονική και ο κλάδος των κατασκευών στην Ελλάδα ήταν εντελώς διαφορετικοί από εκείνους της Κύπρου, που ήταν δεκαετίες μπροστά σε επίπεδο οργάνωσης και τεχνογνωσίας, ίσως λόγω της βρετανικής κυριαρχίας. Στην αρχή ήμουν απογοητευμένος αλλά ήταν και ένα παράθυρο ευκαιρίας καθώς η τεχνογνωσία που μπορούσα να προσφέρω, επέτρεψε στο γραφείο που έχτιζα από την αρχή να ξεχωρίσει.
–Συνδέεται η Κερύνεια με την «έφεση» του γραφείου προς τη βιώσιμη αρχιτεκτονική;
Κωνσταντίνος Πιερής: Η Κερύνεια, βρίσκεται ανάμεσα στο βουνό Πενταδάκτυλος στα νότια, και τη θάλασσα στα βόρεια. Ήταν γνωστή για τις όμορφες παραλίες και το εύφορο έδαφός της, με εκτεταμένες φυτείες εσπεριδοειδών και ελιών. Τα πέτρινα σπίτια με κόκκινες κεραμοσκεπές και οι στενοί δρόμοι της δημιουργούσαν μια αίσθηση γαλήνης και αυθεντικότητας. Όταν μετακόμισα στην Αθήνα, ήταν φυσικό να μου λείπουν αυτές οι εικόνες, γι’ αυτό πάντα με απασχολούσαν οι έννοιες της κλίμακας και της ένταξης ενός έργου στο περιβάλλον του. Από την αρχή της καριέρας μου, εκτός από την αισθητική και τη λειτουργικότητα, με ενδιέφερε ιδιαίτερα η ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Θυμάμαι χαρακτηριστικά το ξενοδοχείο 500 κλινών «Ζέφυρος» στην Κερύνεια, ένα από τα τελευταία έργα που ολοκληρώσαμε πριν την εισβολή, το οποίο σχεδιάστηκε με μια πρωτοποριακή για την εποχή γαλλική μέθοδο. Αυτή η τεχνική ήταν πολύ πιο βιώσιμη από τις παραδοσιακές, καθώς μείωνε τις μεταφορές και τα απόβλητα, βελτιστοποιούσε την αντοχή των υλικών και αξιοποιούσε συστήματα βιολογικού καθαρισμού και εξοικονόμησης νερού. Η γρήγορη ταχύτητα -τέσσερα πλήρως παραδομένα δωμάτια ανά 48 ώρες- μείωσε τον συνολικό χρόνο κατασκευής σε 14 μήνες αλλά και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το κτίριο ήταν τόσο ανθεκτικό που, ενώ βομβαρδίστηκε, έπαθε πολύ λίγες ζημιές. Το κτίριο αυτό, ιδιοκτησίας εταιρείας των Ιωάννου και Παρασκευαΐδη με υπεύθυνο τον Δάκη Ιωάννου, ολοκληρώθηκε λίγες μόνο μέρες πριν την τουρκική εισβολή. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι παρόλο που τα προγραμματισμένα εγκαίνια δεν έγιναν ποτέ και η εταιρεία τους υπέστη τεράστιες ζημιές, πλήρωσαν τις αμοιβές κανονικά, χαρακτηριστικό της στήριξης και της αλληλοβοήθειας των Κυπρίων, που έπαιξε και ρόλο μελλοντικά για να σταθούν ξανά στα πόδια τους.
Τη δεκαετία του ’80 τα περισσότερα εργαλεία και τεχνολογίες που σχετίζονταν με την αειφορία ήταν ακριβά, ογκώδη και αντιαισθητικά. Δεν είχαν φτάσει ακόμα σε επίπεδο τεχνολογικής εξέλιξης που να τα καθιστούσε αποδοτικά. Η ουσιαστική στροφή προς τη βιωσιμότητα έγινε το 2004, όταν εντάχθηκαν στο δυναμικό του γραφείου η Στέλλα Πιερή και ο Πιέρος Πιερής και άρχισαν να ασχολούνται με τη βιωσιμότητα στον σχεδιασμό, καθένας από τη δική του σκοπιά -κάτι με το οποίο ασχολούνταν ήδη από τα φοιτητικά τους χρόνια.
–Πώς ξεκίνησε η ιδέα της έκθεσης;
Πιέρος Πιερής: Η ιδέα της έκθεσης γεννήθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ίδρυση του γραφείου Pieris Architects, ένα ορόσημο που προσφέρεται για εορτασμό και αναστοχασμό. Βασικός πυλώνας της δουλειάς μας είναι η βιωσιμότητα, τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην υλοποίηση των έργων μας, και αυτό δεν θα μπορούσε να λείπει από την έκθεση. Είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής μας φιλοσοφίας και η έκθεση προσφέρει την ευκαιρία να προωθήσουμε τον διάλογο γύρω από αυτό το σημαντικό ζήτημα. Η χρονική στιγμή για την έκθεση είναι επίσης ιδανική. Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που η αρχιτεκτονική στην Ελλάδα επανακάμπτει μετά από χρόνια κρίσης, με την οικοδομική δραστηριότητα να αναγεννιέται. Αυτό μας δίνει τη μοναδική ευκαιρία να ξανασκεφτούμε όχι μόνο τα κτίρια που σχεδιάζουμε, αλλά και το ίδιο το μέλλον των πόλεων και της κοινωνίας μας. Να ανοίξουμε μια συζήτηση για το πόσο αντέχουν οι υποδομές των νησιών μας σε νέα δόμηση και να προωθήσουμε στρατηγικές για την προστασία των υδάτινων πόρων και του φυσικού πλούτου της χώρας.
–Ποια είναι η δομή της έκθεσης;
Στέλλα Πιερή: Για τους Pieris. Architects η βιωσιμότητα στην αρχιτεκτονική δεν είναι απλώς πρακτική, είναι μια φιλοσοφία που διαπνέει κάθε πτυχή του χώρου όπου οι άνθρωποι ζουν, εργάζονται, δημιουργούν και συνδέονται. Σε συνεργασία με τον Δημήτρη Παπάζογλου και το πολυβραβευμένο γραφείο του, DpS Athens, σχεδιάσαμε λοιπόν μια βιωματική εμπειρία, προσκαλώντας τους επισκέπτες να ζήσουν την αρχιτεκτονική όπως την οραματιζόμαστε. Κάθε θεματική ενότητα που δημιουργήσαμε καλεί τον θεατή να εμπλακεί συναισθηματικά και αισθητηριακά, νιώθοντας πώς η βιωσιμότητα γίνεται πράξη. Στην ενότητα «Αντηχήσεις Δομών» (Echoes of Structure), παρουσιάζουμε τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε την αειφορία σε έργα μεγάλης κλίμακας και δημόσιας πρόσβασης, όπως το Μητροπολιτικό Υδατοδρόμιο Αττικής και το Αθλητικό, Πολιτιστικό & Περιβαλλοντικό Πάρκο Αγίας Παρασκευής. Επίσης, παρουσιάζουμε το «The SPOT», ένα κτίριο με ουδέτερο ανθρακικό αποτύπωμα, που ανοίγει νέους ορίζοντες για την ρομποτική εκτύπωση σκυροδέματος στην Ελλάδα. Στην ενότητα «Αγγίζοντας το Περιβάλλον» (Softness of the Environments), παρουσιάζονται έργα που ενσωματώνονται αρμονικά τόσο στο φυσικό όσο και στο αστικό περιβάλλον, μέσα από την επανάχρηση. Η ενότητα «Αγκαλιάζοντας το Απροσδόκητο» (Embracing the Unexpected) φέρνει μια μοναδική εικαστική εγκατάσταση, όπου η φύση και ο φωτισμός συνδέονται σε έναν διάλογο που διεγείρει τις αισθήσεις και προκαλεί την αντίληψη. Αποτελεί μια εξαιρετική συνεργασία με τον Κάρολο Χανεκιάν (Greenways) και τον Γιώργο Σαμολαδόπουλο της Site Specific. Στην ενότητα «Πνοή» (Pnoé) τα έργα των Pieris Architects συνδιαλέγονται με έργα από διεθνώς καταξιωμένους καλλιτέχνες, όπως η Crina Arghirescu Rogard, η Roxane Revon και ο Todd Marshard, εξερευνώντας την σχέση της βιωσιμότητας με την αρχιτεκτονική, την τέχνη και το design .
–Πώς συμπληρώνεται όλο αυτό;
Στέλλα Πιερή: Η αισθητηριακή εμπειρία της έκθεσης ενισχύεται από την ηχητική εγκατάσταση της Βίρνας Κούτλα. Η φωτογραφική αποτύπωση των έργων μας έγινε από τον Γαβριήλ Παπαδιώτη ενώ το ντοκιμαντέρ του Γιάννη Μισουρίδη καταγράφει τη διαδρομή των τριών εταίρων σε Κύπρο, Ελλάδα και Αγγλία. Η έκθεση, βεβαίως, έχει και εικαστικό ενδιαφέρον αφού παρουσιάζει γλυπτικές κατασκευές καλλιτεχνών και των Pieris.Architects. Αναλύει, όμως, και την επιστημονική προσέγγιση σχεδιασμού του γραφείου και τα ESG και SDGs κριτήρια που ικανοποιεί κάθε έργο του. Ο όρος ESG (Environmental, Social, Governance) εμφανίστηκε μέσω πρωτοβουλιών του ΟΗΕ και αφορά περιβαλλοντικά, κοινωνικά κριτήρια και πρακτικές διακυβέρνησης, ενώ οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) είναι ένα σύνολο 17 παγκόσμιων στόχων που θεσπίστηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη και καλύπτουν μια ευρεία γκάμα θεμάτων που αφορούν το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.
-Έχει βελτιωθεί η κατασκευαστική δραστηριότητα στην Ελλάδα όσον αφορά την εκπομπή ρύπων;
Κωνσταντίνος Πιερής: Η κατασκευαστική δραστηριότητα στην Ελλάδα έχει σημειώσει κάποια βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, με τον Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) του 2010 και το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» να οδηγούν σε μικρές νίκες στη μείωση των εκπομπών. Επιπλέον, η σταδιακή υιοθέτηση διεθνών συστημάτων πιστοποίησης, όπως τα BREEAM, LEED και WELL, για μεγαλύτερα έργα, δείχνει ότι υπάρχει δυναμική για αλλαγή. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες δεν επαρκούν. Η δέσμευση της Ελλάδας στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), με στόχο τη μείωση κατά 55% σε σχέση με τα επίπεδα της δεκαετίας του ’90 και τη συμμετοχή των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο 35% της ενεργειακής κατανάλωσης έως το 2030, καθώς και την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050, φαντάζει σχεδόν ανέφικτη χωρίς μια πραγματική επανάσταση στον τρόπο που σχεδιάζουμε και χτίζουμε.
Η κατασκευαστική βιομηχανία παγκοσμίως ευθύνεται για το 40% των εκπομπών CO₂ ενώ οι πόλεις μας παράγουν το 75% των αερίων του θερμοκηπίου και καταναλώνουν το 60% της παγκόσμιας ενέργειας. Η πίεση στους φυσικούς πόρους θα αυξηθεί δραματικά καθώς το 68% του πληθυσμού θα ζει σε αστικά κέντρα μέχρι το 2050. Αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι απλά να μειώσουμε το «κακό», να περιορίσουμε δηλαδή την καταστροφή, κάτι που ουσιαστικά κάνει η βιώσιμη αρχιτεκτονική όπως τη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Πρέπει να υιοθετήσουμε μια νέα οραματική προσέγγιση που δεν θα κάνει απλώς λιγότερη ζημιά, αλλά θα αφήνει τον κόσμο καλύτερο. Η αναγεννητική αρχιτεκτονική ίσως είναι η απάντηση. Δεν αρκεί πια να χτίζουμε με στόχο τη βιωσιμότητα, πρέπει να δημιουργήσουμε κτίρια που θεραπεύουν το περιβάλλον, που αναζωογονούν τα οικοσυστήματα και ενισχύουν τις κοινότητες. Πρέπει να σχεδιάζουμε χώρους που ενδυναμώνουν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση, που προάγουν την κοινωνική συνοχή και προσφέρουν ευημερία και ευεξία σε όλους τους κατοίκους τους. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι απλώς μια αλλαγή. Είναι μια ριζική αλλαγή νοοτροπίας, ένας νέος τρόπος σχεδιασμού για την αρχιτεκτονική και την αστική ανάπτυξη.
-Ποια είναι τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά που συνδέονται με την καλή αρχιτεκτονική;
Στέλλα Πιερή: Τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά που συνδέονται με την καλή αρχιτεκτονική, όπως την ορίζουμε εμείς, βασίζονται ως επί το πλείστον στην οικοσυναισθηματική νοημοσύνη, που περιλαμβάνει πρώτα και κύρια την ενσυναίσθηση. Δηλαδή να δημιουργούμε χώρους που λαμβάνουν υπόψη τις ψυχολογικές και συναισθηματικές ανάγκες των χρηστών, προωθώντας την ευημερία τους. Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι, επίσης, κεντρικά στοιχεία, καθώς τα κτίρια πρέπει να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ζωής και τις ποικίλες ανάγκες των ανθρώπων με την πάροδο του χρόνου. Η έμπρακτη οικολογική συνείδηση και ο ειλικρινής σεβασμός προς τη φύση δημιουργούν χώρους που προάγουν την αλληλεπίδραση των ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον και εκπαιδεύουν τον κόσμο σε έναν οικολογικό τρόπο ζωής. Επιπλέον, η καλή αρχιτεκτονική ενισχύει την αίσθηση κοινότητας και συλλογικής ταυτότητας, προάγοντας την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Πιέρος Πιερής: Η συμπεριληπτικότητα είναι άλλο ένα βασικό χαρακτηριστικό, καθώς η ισότητα στην πρόσβαση για όλους στους δημόσιους χώρους και σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, όπως η στέγαση, ανεξάρτητα από φυσικές ή κοινωνικές διαφορές, είναι απαραίτητη. Μέσα από αυτά τα χαρακτηριστικά, η αρχιτεκτονική μπορεί να είναι αισθητικά απολαυστική, πρακτική, βιώσιμη και ταυτόχρονα να προάγει την αίσθηση ασφάλειας και ευημερίας, ενώ παράλληλα να διαμορφώνει ένα περιβάλλον που ενθαρρύνει τη συνεργασία και τη σύνδεση των ανθρώπων μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους.
*Pieris Architects – «2nd Nature» / Διάρκεια έκθεσης: 8-16 Νοεμβρίου 2024
Ωδείο Αθηνών, Πολυχώρος Ω2, Ρηγίλλης & Βασ. Γεωργίου Β΄ 17-19, Αθήνα
www.pierisarchitects.com
Eξωτερική Φωτογραφία: Κωνσταντίνος, Στέλλα & Πιέρος Πιερής