Οι κοινωνίες εκμεταλλεύονται τον γάμο λόγω της βιολογικής μας αδυναμίας να ζήσουμε σωματικά μόνοι και πνευματικά μοναχικοί.
Το άτομο είναι ατελές και αδύναμο. Η παρουσία συντρόφου είναι ανάγκη σωματική και ψυχική. Σε ένα κράτος όπου πάνω από το 50% των νόμιμων συζεύξεων καταλήγει σε διαζύγιο, το 31% των ενηλίκων συζεί άνευ γάμου, ενώ πέντε φορές περισσότερα παιδιά γεννιούνται εκτός γάμου συγκριτικά με τη δεκαετία του ’80. Η ζωή και ο άνθρωπος είναι δυαδικό θαύμα, ύλη και πνεύμα. Είναι αναγκαίο πάνω σ’ αυτή τη δυναμική δυαδική μορφή του βίου να οικοδομούμε το μέλλον μας. Δυστυχώς όμως, δεν διδασκόμεθα ότι ο θεμέλιος λίθος της κοινωνικής προσαρμογής, της ευτυχίας, είναι η ποιότητα των σχέσεων που οικοδομούμε με τους άλλους. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και η διαμόρφωση προσωπικότητας ευπροσάρμοστης, συνεργάσιμης, συμφιλιωτικής κέρδος και σύνεση.
Ο γάμος, ωστόσο, προβάλλεται από την κοινωνία αλαζονικά ως «αποκατάσταση», ως η σημαντικότερη απόφαση, όταν την ίδια στιγμή δεν έχει καταβληθεί ανάλογη φροντίδα επιλογής και συμβατότητας των δύο προσώπων που υποχρεούνται (πλέον) σε κοινή πορεία διάρκειας 50 ετών. Ιδιαίτερα όταν με το στεφανοχάρτι συνυπογράφονται «συμβόλαια» ισόβια και αδήριτα. Τα μόνα συμβόλαια που δεν σπάνε ποτέ είναι αυτά που υπογράφονται με τα παιδιά μας. Στη στέψη, η κρίσιμη ερώτηση είναι αν ο ερωτικά ελκυστικός σήμερα σύντροφος θα είναι ο κατάλληλος παιδαγωγός του παιδιού μας αύριο. Ψυχικό διαζύγιο υπάρχει. Ψυχικό διαζύγιο με το παιδί μας δεν υπάρχει. Η αποτυχία σ’ αυτό το επίπεδο είναι τραγωδία και των τριών συμβαλλομένων. Επιβίωση σημαίνει προσαρμογή, μάχη και πάλη. Σε αυτόν τον αγώνα, πολυτιμότερος πάντων παραμένει ο σύντροφος συμπαραστάτης.
Ο γάμος παραμένει η πλέον εκπορνευμένη νοηματική κατασκευή: Από τον πατέρα της νύφης, που διάλεγε προσωπικά τον γαμπρό. Τη μητέρα, που συμφωνούσε στην υλική αποκατάσταση όλων. Τον στρατό, που εξασφάλιζε στρατιώτες, την Εκκλησία πιστούς και το κράτος φορολογουμένους. Το εφεύρημα ήταν «σοφόν». Πολιτεία και Εκκλησία βάφτιζαν την οικογενειακή στέγη «άβατον» ώστε να λειτουργεί αδαπάνως για την εξουσία. Οταν αυτή παρέμενε ελεύθερη να επελαύνει με εφοριακούς ή στρατολόγους και να λεηλατεί (νομίμως) παιδιά για απελευθερωτικούς πολέμους ή λεφτά για την καθεστηκυία τάξη. Να γιατί ο γάμος εξυπηρετείται με το σύστημα «one-stop αδειοδότηση», ενώ μέχρι πολύ πρόσφατα απαιτούνταν πολλαπλές «στάσεις» για υπογραφές επί έτη για την έκδοση διαζυγίου.
Οι προγαμιαίες συμφωνίες εστιάζονται στο οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των οικογενειών, σε μετρήσιμους σταθερούς δείκτες. Η ζωή των νεονύμφων, ωστόσο, θα κυλήσει στο μέλλον, όπου όλα συνεχώς αναδομούνται και ανακυκλώνονται. Στον κυκεώνα των ανακατατάξεων, μόνο η πνευματική συμβατότητα των συμβαλλομένων και η προδιάθεση συντροφικότητας θα τους διασώσει. Παντρειά είναι συμπόρευση και κατανόηση για μισό αιώνα και όχι χρηματιστηριακή πράξη όταν χρηματιστήρια και νομίσματα υποτιμούνται. Η Πολιτεία, δολίως, δεν υπενθυμίζει την κλασική ρήση ότι πρότερες επιτυχίες μετόχων δεν διασφαλίζουν μελλοντικά κέρδη.
Επιβίωση είναι προσαρμογή, μάχη και πάλη. Σε αυτόν τον αγώνα, πολυτιμότερος πάντων είναι ο σύντροφος συμπαραστάτης. Η προσδοκία αυτή μοιάζει ακατόρθωτη, αλλά πρέπει να επικοινωνείται στα νέα παιδιά και να γίνεται προσπάθεια χειραφέτησης επειδή η ζωή που τους περιμένει είναι γεμάτη χαρές και λύπες, προσφορές και αβέβαιες ανταμοιβές.
Ο γάμος, ως θεσμός ή δεσμός, σύμβαση ή όνειρο, στην εκκλησία ή στο δημαρχείο, παραμένει μυστήριο μακράν της χριστιανικής έννοιας του όρου. Στις μέρες μας, χρησιμοποιείται ως κοινωνικός μηχανισμός δημιουργίας νέων οικογενειών που λειτουργούν αδαπάνως ως μονάδες αναπαραγωγής και εκτροφής πολιτών. Ο πατέρας επιλαμβάνεται της οικονομικής υποστήριξης και της υπακοής στους νόμους της οικογένειας και η μητέρα, ως τροφός και παιδονόμος, της ανατροφής πολιτών, «λειτουργών» της πολιτείας. Οι θεσμοί εγγυώνται ευζωία και ευνομία, την επικαρπία των οποίων ωστόσο απολαμβάνει κυρίως η καθεστηκυία τάξη.
Η κοινωνία εμπορευματοποιεί τις φυσικές εντολές των ενστίκτων και τις ψυχικές ανάγκες δύο νέων ανθρώπων και στήνει την εμποροπανήγυρη της παντρειάς: Αρχικά, το σεξουαλικό (ερωτική συγκίνηση) και στη συνέχεια το γονεϊκό (λατρεία του παιδιού), ενώ γνωρίζει ότι αυτά δεν μπορούν να στηρίξουν 50ετή συμβίωση. Ωστόσο, ευλογεί το ολίσθημα επειδή οι νέες γενεές κεφαλαιοποιούνται ως εθνικό απόθεμα πλούτου και εργατικής (παραγωγικής) δύναμης. Αυτήν την ισχύ αντικατοπτρίζουν τα κρατικά ομόλογα που υποτιμήθηκαν αισχρά από τους χειρισμούς πολιτικών, την πατρίδα μας.
Ελιξίριο μακροβιότητας
Ο γάμος παραμένει ομπρέλα χρήσιμη για τις μελλοντικές καταιγίδες του βίου. Μετά τη στέψη, όμως, η συζυγική στέγη αυτόματα μεταβάλλεται σε «πειθαρχείο». Τα αρώματα της κρεβατοκάμαρας αντικαθίστανται από τις μυρουδιές της κουζίνας. Και οι σύζυγοι που πήραν «στεγαστικό» καθίστανται υπεύθυνοι «τροφοί-εργάτες», τουτέστιν ουδέποτε απεργοί. Οι κοινωνίες έχουν πάνσοφους μηχανισμούς στρατοπεδισμού. Ολα τα ζώα του πλανήτη βιολογικά υποχρεούνται να διαβιούν καθ’ ομάδας, τις οποίες η ιεραρχία και η αξιοκρατία καθιστούν ακατανίκητη πολεμική μηχανή.
Ο πόλεμος, και όχι η ειρήνη, χαρακτηρίζει τη ζωή πάνω στη γη. Υπολογίζεται ότι ανάμεσα σε 3.000 πολυετείς πολέμους από την εποχή των φαραώ παρεμβλήθηκαν μόνο 280 έτη πραγματικής ειρήνης. Προέκυψε, όμως, μια ουσιαστική διαφορά: Η θέση του αρχηγού μέσα στις αγέλες των ζώων και στις αντίστοιχες των στρατηγών στην ομάδα πολέμου των ανθρώπων. Οι σημερινοί στρατηγοί και αρχηγοί βρίσκονται μόνο στα «έμπεδα τάγματα», αυτά που παραμένουν σταθερά, δηλ. αντί της πρώτης στην τελευταία γραμμή της μάχης.
Τα χρόνια περνούν και τα έτη της τέταρτης ηλικίας προσκολλώνται βιαστικά και πρόχειρα στο τέλος του βίου μας μαζί με άλγη, αναπηρίες και ανημποριές. Ζωή δίχως συντροφιά μετά τη συνταξιοδότηση είναι έκτιση ποινής στην απομόνωση. Ετσι εξηγείται η παρατήρηση ότι η μακροβιότητα προσφέρεται από τη φύση μόνο σε αγαπημένα ζευγάρια με πλατινένια μαλλιά.
Ο γάμος παραμένει ομπρέλα χρήσιμη για τις μελλοντικές καταιγίδες του βίου
Ολες οι προγαμιαίες συμφωνίες μελλονύμφων και συγγενών εστιάζονται στο οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των οικογενειών. Πρακτικά, σε μετρήσιμους σταθερούς -άψυχους- δείκτες που εστιάζονται στο παρελθόν και δεν προσμετρούν τη ζωτική δύναμη της νιότης. Η ζωή των νεονύμφων, όμως, θα κυλήσει στο μέλλον, στα επόμενα 50 χρόνια, όπου όλα συνεχώς αναδομούνται, θεσμοί και άνθρωποι, βιολογικά και ψυχικά. Στον κυκεώνα των ανακατατάξεων μόνον η πνευματική συμβατότητα των συμβαλλομένων και η προδιάθεση συντροφικότητας είναι πιθανόν να τους διασώσει. Πρέπει να σταθούν ικανοί, αν και συνεχώς μεταλασσόμενοι, να συνοδοιπορούν. Παντρειά είναι συμπόρευση και κατανόηση για μισό αιώνα, ανάμεσα στις συμπληγάδες πέτρες ενός κόσμου όπου όλα αλλοιώνονται, καταρρέουν και ανακυκλώνονται.
Η μακροβιότητα αλλάζει και την πεμπτουσία του γάμου. Ο έγγαμος βίος πλέον καλύπτει τα δύο τρίτα της υπόλοιπης ζωής μας. Σ’ αυτά τα χρόνια, ο κυριότερος συντελεστής ευτυχίας είναι τα παιδιά και το πώς αυτά συμπεριφέρονται στους γονείς τους. Τα παιδιά πάντα αντιγράφουν συμπεριφορές, συνήθειες, λόγια και πράξεις των γονέων. Η μεταγραφή, όμως, στην ψυχή τους μπορεί να πάρει θετικό ή αρνητικό αντικατοπτρισμό. Αν αυτή η μεταγραφή αποτύχει, ο γάμος δεν έχει κανένα νόημα και οι ζωές όλων κυλούν στην κόλαση.
Ο γάμος πάντα υπηρετούσε την καθεστηκυία τάξη, γι’ αυτό οι επαναστάτες υπήρξαν πολέμιοι του θεσμού. Ο Χριστός είπε στους Αποστόλους να αφήσουν τις οικογένειές τους και να τον ακολουθήσουν. Η γαλλική, η ρωσική, η κινεζική επανάσταση υπέσκαψαν την παράδοση του γάμου. Μέχρι πρόσφατα, τα παιδιά της βρετανικής αριστοκρατίας μεγάλωναν με κουβερνάντες και νταντάδες στο σπίτι, και αργότερα σε εκπαιδευτήρια μοναστηριών.
Η ζωή είναι ρέουσα πραγματικότητα. Ο γάμος, ως κοινωνικός θεσμός ή ευλογημένο μυστήριο, συνοδεύει τον άνθρωπο από την εποχή των πρωτοπλάστων, ωστόσο οι διαφοροποιήσεις που θα παρουσιάσει στο μέλλον θα αντικατοπτρίζουν εκείνες των μελλονύμφων. Αυτοί θα έχουν πολύ υψηλότερη νοημοσύνη και διαφορετική νοοτροπία. Τα πάντα θα είναι απόρροια της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης. Ηδη, οι πλουτοπαραγωγικές πηγές ενέργειας και ισχύος στις μέρες μας μετοίκησαν από τις πετρελαιοπηγές και τα ορυχεία στο θρανίο του μικρού ανθρωπάκου με το PC μπροστά του.
Η παιδεία μορφώνει και ομορφαίνει τη ζωή.
Ο κ. Καραγιαννόπουλος είναι Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image