Τι είναι αυτό που μετουσιώνει, τελικά, έναν άνθρωπο σε ηγέτη; Οι κοινωνίες έχουν ανάγκη από ηγέτες και θα έπρεπε να μπορούσαν να «εκπαιδεύουν» τα παιδιά τους να γίνουν άξιοι αρχηγοί. Αν και το ερώτημα είναι πανάρχαιο, γίνονται ακόμα πολλές έρευνες για να το επιλύσουν.
Οι κοινωνίες απολαμβάνουν τον ηγέτη που τους αξίζει. Ο ηγέτης, ωστόσο, μπορεί να κάνει οποιαδήποτε κοινωνία να αξίζει. Ο Μωυσής και ο Μωάμεθ, ιστορικά και ανεξάρτητα ο καθένας, ίδρυσαν από ένα κράτος και μια θρησκεία -μέσα σε ολότελα διαφορετικές συνθήκες. Εξάλλου, και οι δύο ήταν εντελώς διαφορετικές προσωπικότητες σε μορφωτικό και κοινωνικό status. Ο πρώτος μεγάλωσε και εκπαιδεύτηκε μέσα σ’ ένα παλάτι. Ο δεύτερος, στα 8 του χρόνια, ορφανός, πάει στη δούλεψη ενός θείου του, ο οποίος του μαθαίνει να διαλέγει και να πουλάει χαλιά σε εμποροπανήγυρεις στην έρημο.
Μελέτη συνέκρινε 100 προέδρους των Η.Π.Α. με βάση 100 χαρακτηριστικά τους. Ολοι τους είχαν μόνον 3 κοινά χαρακτηριστικά-ιδιότητες πλην του φύλου. Ολοι τους ήταν άντρες, αν και πλέον του 50% των ψηφοφόρων τους είναι γυναίκες. Βιολογικά, συμπεραίνεται ότι οι γυναίκες αποφεύγουν να παίρνουν ρίσκα, σε σχέση με τους άντρες. Αρκετοί πρόεδροι, στη διάρκεια της μακρόχρονης πολιτικής τους πορείας, αναγκάζονται να κάνουν πολύ ριψοκίνδυνες κινήσεις. Οι γυναίκες αποφεύγουν τις επικίνδυνες επιλογές. Το γονίδιο που τις χαρακτηρίζει είναι αυτό που τις ωθεί να δημιουργήσουν σταθερή οικογένεια, ως προϋπόθεση παροχής τροφής και αγωγής του παιδιού τους. Το ίδιο γονίδιο φαίνεται ότι τις συγκρατεί από το να εξελιχθούν σε παράτολμες αυτοδημιούργητες δισεκατομμυριούχους. Αν και το θήλυ είναι ευφυέστερο και πλέον επίμονο ον συγκριτικά.
Τα τρία χαρακτηριστικά των προέδρων που είχαν θετική επίδραση στην καριέρα τους ήταν τα εξής:
Πρώτον: Σωματικό ύψος πολύ ανώτερο του μετρίου. Η επιβλητική εμφάνιση στο πλάνο της TV προσθέτει περισσότερα στον εικονιζόμενο απ’ ό,τι η ευφυΐα του.
Δεύτερον: Tο ότι προέρχονταν από πυρηνικές οικογένειες.
Tρίτον: O αριθμός των βιβλίων που είχαν δημοσιεύσει πριν από την ανάληψη της εξουσίας. Οι υπόλοιπες 97 ιδιότητες που μελετήθηκαν δεν είχαν σημαντική θετική συσχέτιση κατά την ποιοτική αξιολόγηση της θητείας.
Περιέργως, ο δείκτης νοημοσύνης τους είχε μέτρια(!) θετική συσχέτιση. Η «ηθική» τους εδραζόταν κυρίως στα δύο άκρα της κλίμακας ηθικών αξιών. Αλλοι, δηλαδή, παρουσίαζαν υψηλό επίπεδο ηθικής και άλλοι πολύ χαμηλό. Φυσικά, όλοι τους είχαν προσόντα που τους οδήγησαν στην εξουσία, όπως αυτοπεποίθηση (υποκειμενικό συναίσθημα δυνατοτήτων, που ενδέχεται να είναι εξωπραγματικό), ισχυρή υγεία, φυσική γοητεία και ευφράδεια: Επικοινωνιακά προσόντα που χρησιμοποιήθηκαν ανάλογα, αν και οι περισσότεροι αρχηγοί ήταν ενδοστρεφείς.
Ενα άτομο καθίσταται ηγέτης όταν συνειδητοποιεί τα πάθη, τα παθήματα και τις ελπίδες της ομάδας του. Ετσι μετουσιώνει εσωτερικά τα παθήματα σε πόθους και το εκδικητικό μίσος σε δράση. Ολοι οι αρχηγοί (αρχικά) είναι ειλικρινείς με τους πόθους τους. Αυτή η πνευματική μετάλλαξη τους χαρίζει την ικανότητα να συλλαμβάνουν και να εξωτερικεύουν ιδέες με τρόπο προσφιλή στον λαό. Ο αρχηγός γνωρίζει ότι οι ψηφοφόροι «θέλουν ν’ ακούν ό,τι επιθυμούν», έτσι περιορίζεται στα αρεστά και ευχάριστα. Αυτή η «κακή συνήθεια» διαχωρίζει τον αρχηγό από τον ηγέτη. Ο ηγέτης έχει όραμα, στόχο, επιμονή στον αγώνα. Αλλά, δεν είναι μάνατζερ. O μάνατζερ είναι αριθμομηχανή.
Ο όχλος, για να ομογενοποιηθεί σε παραγωγική εργατική ομάδα, χρειάζεται ένα όραμα, μια ιδέα, μια υπόσχεση για καλύτερες μέρες. Αυτό ξεκινά ως φυσιολογικός στόχος (σύλληψη) που «εφευρίσκει» ο ηγέτης και την προβάλλει έντεχνα. Ωστόσο, έχει και πλάνο υλοποίησης και γνώσεις για να την κατακτήσει. Η παρουσία του αρχηγού είναι η εγγύηση της επιτυχίας του σκοπού. Ο ηγέτης είναι καπετάνιος, πρώτος πάνω στο πλοίο (ιδέα) και ο τελευταίος που την εγκαταλείπει. Φιλοσοφεί ως επείγιος θεός, αλλά σκέπτεται και ως μάνατζερ. Δεν είναι παραμυθάς, είναι χτίστης της ιδέας. Υπάρχουν κέντρα γεωπολιτικών ερευνών που αδικούν απερίσκεπτα τον Μέγα Αλέξανδρο, χαρακτηρίζοντάς τον έναν επιτυχημένο σύγχρονο μάνατζερ. Κανένας μάνατζερ δεν εγκαταλείπει άνετη και ευχάριστη ζωή για να πάει να πολεμήσει πραγματικά. Τότε, ο αρχηγός ήταν τίμιος και πρώτος στη μάχη. Οι σημερινοί «στρατηλάτες» βρίσκονται πάντα στα μετόπισθεν, συσκεπτόμενοι μετά τέκνων και παλλακίδων. Ο Μ. Αλέξανδρος είχε όραμα και ψυχή.
Ενα άσημο κοριτσάκι μεσοαστικής τάξης, κόρη μπακάλη, που μαθήτευσε σε δημόσιο σχολείο σε μια κωμόπολη της Αγγλίας, έγινε η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της Αγγλίας και όλης της Ευρώπης – σημειώνοντας ρεκόρ παραμονής στο αξίωμα (11,5 έτη) και καταγγέλλοντας με «σιδηρά» γνώμη τα πουλημένα κομματικά εργατικά συνδικάτα. Στο τέλος της θητείας της, το εισόδημα του μέσου αστού της χώρας της είχε διπλασιαστεί! Η ευτυχία, όμως, «οκνηρεύει». Και ο εξωστρεφής και ντόμπρος χαρακτήρας της προκάλεσε και καταπόνησε τον λαό. Η Θάτσερ, που είχε σπουδάσει Χημεία Τροφίμων, απέδωσε καλύτερα στη «χημεία μεταξύ των ανθρώπων».
Το 1940, η Μ. Βρετανία καλεί κάποιον που είχε γεννηθεί σε παλάτι της Οξφόρδης να την οδηγήσει στη νίκη, ενώ βρίσκεται στα πρόθυρα της ήττας της. Η μοίρα ήταν φιλική προς τον σερ Γουίνστον. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε «αναδείξει» τον Τσόρτσιλ σε αποτυχημένο πολιτικό. Στις αρχές, ωστόσο, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εξασφάλισε πολιτικό οξυγόνο φωνάζοντας «όχι σε όλα»: Τυποποιημένο εργαλείο κάθε αντιπολίτευσης. Το περιβάλλον τον οδήγησε στη νίκη: Αμερική και Ρωσία έπρεπε να αντιταχθούν στον Χίτλερ και η Αγγλία λόγω θέσης ήταν απαραίτητη. Ο σερ Γουίνστον, ωστόσο, αποδεικνύεται ικανός χειριστής ενός μοναδικού όπλου, της «έκρηξης του φόβου» στην κοινωνία. Στην πρώτη του εκλογή χρησιμοποίησε τον φόβο του Χίτλερ, στη δεύτερη τον φόβο του Στάλιν. Ο λαός, όμως, τον ζήλευε για κάτι άλλο: Είχε καταφέρει να πιει τρεις φορές το σωματικό του βάρος σε ουίσκι! Η φύση τον αντάμειψε ανάλογα: Τα τελευταία 10 από τα 91 του χρόνια υπέστη πολλαπλά εγκεφαλικά. Αυτά τον ανάγκασαν να παραιτηθεί.
Οι ηγέτες είναι κάτοχοι ενός κράματος γονιδίων, επιθυμούν να μετεκπαιδεύονται «σφυρηλατούμενοι» από παθήματα και πάθη και καταφέρνουν να μετουσιώνουν τα τελευταια σε πόθους και νίκες.
Ο Μπαράκ φιγουράρει ως το «αρνητικό» μιας φωτογραφίας του σερ Γουίνστον -ηγέτες σε ολότελα αντίστροφη πορεία. Ο σερ ήταν εξωστρεφής, πότης και «αθλείτο», όπως έλεγε χαριτολογώντας, όταν ακολουθούσε πεζός τους φίλους του από την εκκλησία μέχρι τον τάφο στις κηδείες τους. Ο Ομπάμα παίζει κάθε πρωί στις 5-6 π.μ. μπάσκετ. Μεγαλώνει στην ουσία ορφανός, καθώς οι γονείς του χώρισαν κατά το δεύτερο έτος της ζωής του. Τον πατέρα του τον συναντά πάλι μόνο μία φορά στα 18 του. Η μητέρα του στα 10 του, τον στέλνει σε άλλη οικογένεια (στον παππού), σε άλλο κόσμο (Η.Π.Α.), εχθρικό για τους μιγάδες. Σπουδάζει σε ένα κολέγιο όπου φοιτούσαν μόνον άλλοι δύο μαύροι. Ενηλικιώνεται μοναχικός και μόνος, γι’ αυτό είναι εξαιρετικά εσωστρεφής. Προικισμένος ομιλητής και χαρισματικός συγγραφέας, που αποφεύγει να μιλά για τα προσωπικά του, γι’ αυτό γράφει πολύ.
Οι ηγέτες είναι κάτοχοι ενός βιολογικού κράματος γονιδίων, επιθυμούν να μετεκπαιδεύονται «σφυρηλατούμενοι» από παθήματα και πάθη, και καταφέρνουν να μετουσιώνουν τα τελευταία σε πόθους και νίκες. Οι μάνατζερ περιμένουν τις εισπράξεις. Οι ηγέτες τέρπονται κατά τη διάρκεια του «ταξιδιού προς την Ιθάκη». Ικανοί ποντοπόροι, μετεξελίσσονται σύμφωνα με τις ανάγκες και εξειδικεύονται αναλόγως των συνθηκών, γι’ αυτό αναζητούν και εφαρμόζουν πρωτοποριακές λύσεις. «Εκδικούνται» παλαιά παιδικά βιώματα και εργάζονται πυρετωδώς για να τα «νικήσουν». Ο πόνος του παρελθόντος και ο φόβος μιας μελλοντικής τους αποτυχίας μετουσιώνει την πυρακτωμένη μάζα γονιδίων τους σε μια ατομική βόμβα, η οποία προκαλεί εκρήξεις μεγατόνων στις κοινωνίες.
Στο σώμα, όλα λειτουργούν με τους φυσικούς νόμους της «χημείας χυμών». Η ψυχική μας κατάσταση κάθε στιγμή αντανακλά το ιδιότυπο κοκτέιλ της λειτουργίας των ενδορφινών μας μέσα στον εγκέφαλο. Τα γονίδιά μας βρίσκονται μέσω των 5 αισθήσεων σε συνεχή διαπραγματευτικό διάλογο με τον κόσμο όπου ζούμε. Η κάθε μας πράξη αντικατοπτρίζει ένα ιδεατό ισοζύγιο συναισθημάτων (θέλω) και λογικής (μπορώ). Και στον καθένα μας είναι διαφορετικό.
Δυο πράγματι μεγάλοι ηγέτες, οι Τσόρτσιλ και Ομπάμα, βρέθηκαν φύσει (γονίδια, σωματικά, πνευματικά προσόντα) και θέσει (κοινωνικό status και εκπαίδευση) σε διαμετρικά αντίθετες θέσεις κατά την εκκίνησή τους. Συνθήκες (αποτυχημένος Τσάμπερλεν και αποτυχημένος Μπους) και προσωπικές ικανότητες, τους χάρισαν από ένα βραβείο νόμπελ. Μπορείτε να φανταστείτε τον Τσόρτσιλ και τον Ομπάμα να περπατάνε δίπλα-δίπλα πάνω στο κόκκινο χαλί της Ακαδημίας της Στοκχόλμης για να παραλάβουν την ίδια ακριβώς τιμητική διάκριση. Η πορεία αυτή έγινε με χρονικό χάσμα 60 ετών. Το χάσμα (αντιλήψεων, πεποιθήσεων, ενεργειών και χαρακτήρων), ωστόσο, ανάμεσα στους δυο παρέμεινε αβυσσαλέα χαοτικό. Ετσι είναι οι ηγέτες, και πολλαπλές οι συνταγές «παραγωγής» τους.
* Ο κ. Καραγιαννόπουλος είναι Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image