Aγιος Μαρτίνος: Το χωρισμένο στα δύο «αφορολόγητο» νησί με ΑΕΠ διπλάσιο της Μυκόνου

Θα μπορούσατε ποτέ να φανταστείτε τη Μύκονο χωρισμένη στα δύο, να ανήκει σε δύο διαφορετικά κράτη; Ο δρόμος που οδηγεί από τη Χώρα στην Ανω Μερά και συνεχίζει μέχρι την ανατολική παραλία Πάνω Τηγάνι να αποτελεί διεθνές σύνορο; Το βόρειο τμήμα να ανήκει αλλού και το νότιο αλλού; Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία, όσο υπερβολικό κι αν διαβάζεται. Φυσικά δεν συμβαίνει στη Μύκονο αλλά σ’ ένα άκρως τουριστικό νησί στην Καραϊβική, που έχει έκταση ακριβώς όση και η Μύκονος, φιλοξενεί περίπου 70.000 μόνιμους κατοίκους και υποδέχεται περισσότερους από 1,8 εκατομμύρια τουρίστες ετησίως. Το νησί του Αγίου Μαρτίνου είναι το απόλυτο γεωγραφικό και ιστορικό παράδοξο, σε μια περιοχή όπου ο τουρισμός είναι κάτι παραπάνω από βαριά βιομηχανία. Το 85% του πληθυσμού ασχολείται με τις τουριστικές επιχειρήσεις.

Στον Άγιο Μαρτίνο σχεδόν 40 παρθένες πανέμορφες παραλίες απλώνονται σε όλες τις πλευρές του νησιού με πολλές από αυτές να κατατάσσονται μεταξύ των καλύτερων στην Καραϊβική.

Ο Αγιος Μαρτίνος ανήκει κατά 60% στη Γαλλία και κατά 40% στην Ολλανδία. Οι δύο περιοχές έχουν καθορισμένα μεταξύ τους σύνορα, αν και αυτά ισχύουν πια μόνο στα χαρτιά. Ισχύει, βέβαια, και διαφορετικό διοικητικό καθεστώς: Το γαλλικό κομμάτι, το βόρειο, αποτελεί «Collectivité» του γαλλικού κράτους. Η λέξη σημαίνει κυριολεκτικά «συλλογικότητα», όμως θα μπορούσε να μεταφραστεί και ως «κοινότητα». Το ολλανδικό μέρος, το νότιο, αποτελεί μια από τις τέσσερις «συστατικές» περιοχές του βασιλείου της Ολλανδίας, αν και επισήμως δεν αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το γαλλικό κομμάτι θεωρείται Ε.Ε.

Αν σας αρέσουν τα παράξενα κι αναρωτιέστε πού έχετε ακούσει για το νησί αυτό, δεν κάνετε λάθος. Συγκεκριμένες φωτογραφίες από τον Αγιο Μαρτίνο φιγουράρουν συχνά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μόνο που δεν δείχνουν κάποιο αξιοθέατο π.χ. μια παραλία, αλλά συνήθως την προσγείωση ενός τεράστιου Boeing 747 ή ενός Airbus A340 στο διεθνές αεροδρόμιο «Πριγκίπισσα Τζουλιάνα» του νησιού. Κι αυτό, διότι λόγω στενότητας χώρου, το αεροδρόμιο βρίσκεται κυριολεκτικά δίπλα στην παραλία Μάχο. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό, με τα τεράστια αεροσκάφη κυριολεκτικά να ξύνουν τις ομπρέλες των λουόμενων και όσους βλέπουν τις φωτογραφίες να αναρωτιούνται αν είναι πραγματικές ή προϊόν κολλάζ.

Tο μεγαλύτερο αξιοθέατο του Αγ. Μαρτίνου. Το διεθνές αεροδρόμιο «Πριγκίπισσα Τζουλιάνα» όπου ο διάδρομος προσγείωσης των τεράστιων αεροσκαφών σχεδόν εφάπτεται στη παραλία Μάχο.

Λάθος όνομα σε λάθος νησί
Η ιστορία του νησιού είναι από μόνη της ένα παράδοξο. Ακόμα και το όνομά του δόθηκε κατά λάθος. Ο Χριστόφορος Κολόμβος στο δεύτερο ταξίδι του στην Αμερική το 1493, αποβιβάστηκε σε πολλά από τα μικρά νησιά της αλυσίδας της Καραϊβικής. Σ’ ένα από αυτά έδωσε το όνομα του Αγίου Μαρτίνου, επειδή αποβιβάστηκε σ’ αυτό στις 11 Νοεμβρίου, ημέρα που η καθολική εκκλησία τιμά τον συγκεκριμένο άγιο. Οπως αποδείχτηκε αργότερα, ο Κολόμβος είχε αποβιβαστεί στο νησί Νέβις, που βρίσκεται αρκετά πιο νότια. Οι χαρτογράφοι της εποχής δεν είχαν σύγχρονα μέσα, οπότε το ακριβές σχήμα των νησιών και οι συντεταγμένες τους ήταν κατά προσέγγιση. Στους πρώιμους χάρτες, πάντως, το συγκεκριμένο νησί ονομάστηκε Άγιος Μαρτίνος και τελικά το όνομα έμεινε.

Η πρώτη ευρωπαϊκή δύναμη που ενδιαφέρθηκε να καταλάβει το νησί, από τον 17^ο αιώνα, ήταν η Ολλανδία. Χρειαζόταν μια ενδιάμεση στάση ανάμεσα στις αποικίες τους στη βόρεια Αμερική (το Νέο Αμστερνταμ, το οποίο αργότερα εξελίχθηκε σε Νέα Υόρκη) και τη νότια Αμερική (το σημερινό κράτος του Σουρινάμ). Βρήκαν μικρή αντίσταση από τους ούτως ή άλλως λίγους ντόπιους ιθαγενείς και δημιούργησαν ένα οχυρό, που λειτουργούσε ως σταθμός ανεφοδιασμού. Οι Ισπανοί κατέλαβαν το νησί το 1633, ένα μικρό επεισόδιο του μεγάλου σε διάρκεια Ισπανο-Ολλανδικού πολέμου, που κράτησε 80 χρόνια! Οι ίδιοι, όμως, το εγκατέλειψαν λίγα χρόνια αργότερα, αφού δεν έβγαινε το παραμικρό κέρδος απ’ αυτό και δεν υπήρχε ανάγκη λειτουργίας εμπορικού σταθμού για τα δικά τους συμφέροντα. Εκεί ακριβώς ξεκίνησε το ράλι. Με το νησί «ελεύθερο» και πάλι, μετά το 1640 τόσο η Ολλανδία, όσο και η Γαλλία άρχισαν να στέλνουν εκεί δικούς τους αποίκους. Οι γαλλικής καταγωγής εγκαταστάθηκαν στον βορρά και οι ολλανδικής στον νότο.

Υπήρξαν διάφορα αιματηρά επεισόδια μεταξύ των δύο κοινοτήτων, αλλά οι αποικιακές δυνάμεις έκριναν ασύμφορο να ξεκινήσουν ολόκληρο πόλεμο για μερικά τετραγωνικά χιλιόμετρα γης, που τη θεωρούσαν και άχρηστη. Ετσι, λοιπόν, στις 23 Μαρτίου 1648 ο Γάλλος διοικητής Ρομπέρ ντε Λονγβιλιέ και ο Ολλανδός διοικητής Μάρτιν Τόμας συναντήθηκαν στην πιο ψηλή κορυφή του νησιού, που την ονόμασαν λατινικά Concordia, ομόνοια. Και υπέγραψαν τη συνθήκη της Κονκόρντια, με την οποία οι δύο δυνάμεις χώρισαν το νησί στα δύο, αλλά επέτρεψαν την ελεύθερη διακίνηση των κατοίκων ανάμεσα στα δύο μέρη.

Από τζιν ή από έρωτα μέθυσε ο Ολλανδός;
Θεωρητικά η συμφωνία ήταν να μοιραστεί το νησί εξίσου, αλλά όπως αναφέρθηκε ήδη οι Γάλλοι έχουν μεγαλύτερο κομμάτι (53 τ.χλμ. έναντι 34 τ.χλμ. των Ολλανδών). Σύμφωνα με τον θρύλο, ορίστηκαν ένας Γάλλος κι ένας Ολλανδός εκπρόσωπος να ξεκινήσουν ακριβώς την ίδια στιγμή από το βόρειο και το νότιο μέρος του νησιού αντίστοιχα και το σημείο συνάντησής του να ορίσει το σύνορο. Ο Γάλλος πριν ξεκινήσει ήπιε τρία ποτήρια κρασί, ο Ολλανδός τρία ποτήρια βαρύ ολλανδικό τζιν, που τον οδήγησαν να πάρει κι έναν υπνάκο (!) κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο Γάλλος κάλυψε μεγαλύτερη απόσταση… Οι Ολλανδοί, βέβαια, λένε ότι οι Γάλλοι είχαν στείλει εκείνη την ημέρα μια πανέμορφη κυρία ελαφρών ηθών να «απασχολήσει» τον Ολλανδό εκπρόσωπο κι εκείνη, όπως φάνηκε, τα κατάφερε πολύ καλά. Τα σύνορα, πάντως, βρίσκονταν μόνο στα χαρτιά, αν και οι δύο κοινότητες είχαν διαφορετικά σχολεία, επίσημες γλώσσες, θρησκείες (καθολικοί οι Γάλλοι, προτεστάντες οι Ολλανδοί) και τρόπο διοίκησης. Ηταν από τα πρώτα μέρη στη γη όπου οι γεννήσεις δηλώνονταν άμεσα, για να δοθεί και η αντίστοιχη υπηκοότητα στο νεογέννητο, ανάλογα του σε ποια μεριά του νησιού γεννήθηκε.
Και οι δύο κοινότητες προσπάθησαν να αξιοποιήσουν εμπορικά το νησί, με φυτείες ζάχαρης, βαμβακιού και καπνού, ωστόσο το έδαφος δεν ήταν πολύ γόνιμο και προοδευτικά το ενδιαφέρον τους ατόνησε. Ουσιαστικά το νησί άρχισε να αξιοποιείται τον 20ό αιώνα χάρη στον τουρισμό. Το 1939 κιόλας, το γαλλικό κομμάτι κηρύχθηκε «αφορολόγητος προορισμός» και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό ταξιδιωτών, που πήγαιναν εκεί κυρίως για να αγοράσουν αγαθά σε πολύ χαμηλότερες τιμές.

Tο εμβληματικό Δικαστικό Μέγαρο στo κέντρο της πρωτεύουσας Philipsburg -στην ολλανδική πλευρά του νησιού.

Πολύχρωμα σπίτια βαμμένα σε κάθε χρώμα κάτω από τον ήλιο της Καραϊβικής.

Η Old Street στο κέντρο του Philipsburg, μια απαραίτητη επίσκεψη για shopping.

Duty free και τουρισμός
Οι Ολλανδοί ακολούθησαν το 1950. Και το δικό τους κομμάτι κηρύχθηκε «duty-free» και λειτουργούσε ως ένα τεράστιο κατάστημα. Παράλληλα, προσπάθησαν να χτίσουν ξενοδοχεία και να αναβαθμίσουν τις παραλίες, όμως η «εμπορική» κουλτούρα τα σκέπαζε όλα. Και παρέμεινε μέχρι σήμερα. Οι παραλίες του νησιού δεν συγκρίνονται με αυτές των γειτονικών νησιών, αλλά το εμπορικό κομμάτι έχει πάει σε άλλο επίπεδο. Πωλούνται όλα τα είδη πολυτελείας, από ρούχα και παπούτσια μέχρι κοσμήματα, ρολόγια και τσάντες. Ως εκ τούτου, το συνολικό ΑΕΠ του νησιού (και των δύο κομματιών) υπολογίστηκε σε πάνω από 2 δις ευρώ το 2018. Για να κάνετε τις συγκρίσεις, το ΑΕΠ της Μυκόνου το 2019 υπολογίστηκε σε λίγο πάνω από 1 δις ευρώ.
Το 2017 το νησί χτυπήθηκε από τον τυφώνα Ιρμα, έναν από τους καταστροφικότερους της ιστορίας. Οι κυβερνήσεις των δύο χωρών έδωσαν πάνω από 550 εκ. ευρώ για την αποκατάσταση των ζημιών. Εντάσεις υπήρχαν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, όταν οι δύο χώρες επέβαλλαν διαφορετικούς περιορισμούς στους κατοίκους τους και μοιραία αυτές οι διαφορές «επεκτάθηκαν» και στο νησί. Ενα ακόμα παράδοξο, που λίγοι γνωρίζουν, είναι ότι οι δύο κοινότητες έχουν και ξεχωριστές «εθνικές» ομάδες ποδοσφαίρου! Πράγματι, το γαλλικό και το ολλανδικό κομμάτι έχουν γίνει «δόκιμα» μέλη της CONCACAF, της τοπικής ποδοσφαιρικής συνομοσπονδίας Βόρειας, Κεντρικής Αμερικής και Καραϊβικής, από το 2013. Και παίρνουν κανονικά μέρος στα προκριματικά του Gold Cup, αντίστοιχου του δικού μας ποδοσφαιρικού Euro. Δεν τους επιτρέπεται όμως να πάρουν μέρος στα προκριματικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Για την ώρα έχουν γίνει μόνο δύο ματς ανάμεσά τους. Το κάθε κομμάτι έχει πανηγυρίσει κι από μία νίκη.
Υπάρχει ένα κίνημα «ενοποίησης» του Αγίου Μαρτίνου και στις δύο κοινότητες. Οι άνθρωποι αυτοί υποστηρίζουν ότι πρέπει να τερματιστεί το ιστορικό αυτό παράδοξο, που δεν εξυπηρετεί πια κανέναν σκοπό. Εφτιαξαν μάλιστα και μια «κοινή» σημαία, η οποία συμβολίζει και τις δύο κοινότητες. Αλλά είναι ακόμα μειοψηφία. Οι κυβερνήσεις των δύο κρατών δεν το θεωρούν καν πρόβλημα για να ασχοληθούν. Ισα-ίσα, νομίζουν ότι αυτός ο διαχωρισμός προσθέτει στη γοητεία του νησιού. Οπως το βλέπει κανείς.

Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image