Σουρεαλιστής, κυβιστής, ναρκισσιστής, λάτρης των γυναικών και πολυπράγμων μέχρι και τα τελευταία χρόνια της ζωής του, έγινε ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο.
Με δεκάδες εκθέσεις και παράλληλες εκδηλώσεις, με αφορμή την 50ή επέτειο του θανάτου του (στις 8 Απριλίου 1973,) η Ευρώπη και η Αμερική αποτίουν φόρο τιμής στο αναμφισβήτητα μεγαλειώδες έργο του Πάμπλο Πικάσο, του μεγαλύτερου εικαστικού του 20ού αιώνα.
Πικάσο, ο Θρύλος
Ο Πικάσο δεν είναι μόνο ο άνθρωπος και το έργο του, είναι ένας θρύλος που για το ευρύ κοινό αποτελεί την προσωποποίηση της μεγαλοφυΐας στη σύγχρονη τέχνη. Ο Πικάσο αποτελεί ένα είδωλο, ένα από αυτά τα σπάνια πλάσματα που επάνω τους συγκλίνουν τα ποικιλόμορφα και συχνά χαοτικά φαινόμενα του πολιτισμού. Είναι ένα από τα άτομα εκείνα που μοιάζει να ενσαρκώνουν το σύνολο τη καλλιτεχνικής ζωής της εποχής τους. Πράγματι στην εποχή του ο Πικάσο ήταν ο διασημότερος εν ζωή καλλιτέχνης. Τώρα πενήντα χρόνια μετά τον θάνατό του, τα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα ανήκουν στην ιστορία, η φήμη του είναι εδραιωμένη και το έργο του, όπως και ο ίδιος, συνεχίζει να γοητεύει.
Αναμφίβολα, το γεγονός ότι η απήχηση του Πικάσο είναι τόσο μαζική, ότι πλήθη κόσμου συρρέουν στις εκθέσεις των έργων του κάθε χρόνο, ότι εκατομμύρια άνθρωποι αγοράζουν βιβλία που μιλούν για αυτόν και ότι ο αντίκτυπος των έργων του είναι τόσο μεγάλος, οφείλεται κυρίως στη μοναδική πολυμορφία που παρουσιάζει το έργο του. Ο Πικάσο δεν ήταν μόνο ζωγράφος και γλύπτης, αλλά και εξαιρετικός χειροτέχνης, γραφίστας και σκηνογράφος.
Ενα παιδί γεννημένο το 1881 στην Μάλαγα της Ισπανίας, ο Πάμπλο Ρουίθ Πικάσο συναναστρέφεται με το πεδίο των τεχνών από πολύ μικρή ηλικία, φοιτά στην σχολή Καλών Τεχνών της Βαρκελώνης, γράφει και εικονογραφεί τη δική του εφημερίδα. Με σωζόμενα περί τα 2.200 έργα από την παιδική του ηλικία, είναι εύκολο για κάποιον να παρατηρήσει διεξοδικά το πως ο Πικάσο ανέπτυξε την καλλιτεχνική του προσωπικότητα, συνδυάζοντας τις σπουδές με το πηγαίο ταλέντο του.
Συνολικά στη ζωή του ο Πικάσο δημιουργεί περισσότερους από 20.000 πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, γλυπτά, κεραμικά και άλλα αντικείμενα, όπως κοστούμια και θεατρικά σκηνικά. Ως καλλιτέχνης και καινοτόμος, είναι υπεύθυνος για τη συνίδρυση ολόκληρου του κυβιστικού κινήματος μαζί με τον Georges Braque. Ο κυβισμός ήταν ένα πρωτοποριακό καλλιτεχνικό κίνημα που άλλαξε για πάντα το πρόσωπο της ευρωπαϊκής ζωγραφικής και γλυπτικής, ενώ ταυτόχρονα επηρέασε τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, τη μουσική και τη λογοτεχνία. Κατά την περίοδο περίπου 1910-1920, όταν ο Πικάσο και ο Μπρακ έθεταν τα θεμέλια του κυβισμού στη Γαλλία, οι επιδράσεις του ήταν τόσο εκτεταμένες ώστε να εμπνεύσουν παρακλάδια, όπως οι τεχνοτροπίες του φουτουρισμού, του νταντά και του κονστρουκτιβισμού σε άλλες χώρες.
Στον Πικάσο αποδίδεται επίσης η επινόηση της κατασκευασμένης γλυπτικής και η συν-εφεύρεση του στυλ της τέχνης του κολάζ. Θεωρείται επίσης ως ένας από τους τρεις καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα που πιστώνονται τον ορισμό των στοιχείων των πλαστικών τεχνών. Αυτή η επαναστατική μορφή τέχνης οδήγησε την κοινωνία προς κοινωνικές προόδους στη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη χαρακτική και την κεραμική, με τον φυσικό χειρισμό υλικών που δεν είχαν προηγουμένως σκαλιστεί ή διαμορφωθεί. Οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν πηλό, γύψο, πολύτιμα μέταλλα και ξύλο για να δημιουργήσουν επαναστατικά έργα γλυπτικής τέχνης που ο κόσμος δεν είχε ξαναδεί.
Οι σχέσεις και αναπαραστάσεις του γυναικείου φύλου
Μια από τις μεγάλες ειρωνείες γύρω από τη ζωή του είναι ότι ένας άνθρωπος που συμπεριφερόταν τόσο ανάλγητα προς τις γυναίκες δημιούργησε τόσες πολλές ευαίσθητες και ενσυναισθητικές εικόνες τους. Αυτό είναι κάτι που συχνά διαφεύγει από τους επικριτές του Πικάσο, οι οποίοι τον κατηγορούν για υποβάθμιση του γυναικείου φύλου και την αναπαράστασή του ως σεξουαλικά αντικείμενα.
Ο καλλιτέχνης απέκτησε εμμονή με τις γυναίκες σε νεαρή ηλικία, αφού εκτέθηκε σε οίκους ανοχής στη νότια Ισπανία, όπου τον πήγε ο πατέρας του για να τον φέρει σε επαφή με τη σεξουαλικότητά του. Καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου ο καλλιτέχνης ανέπτυξε μια ακόρεστη σεξουαλική επιθυμία που τον σημάδεψε και η οποία αντανακλάται σε ολόκληρη την καριέρα του. Ο Πικάσο τρελαινόταν με κάθε νέα γυναίκα που εμφανιζόταν στη ζωή του, γεγονός που τον οδήγησε στο να έχει δύο συζύγους, έξι ερωμένες και μια σειρά από βραχυπρόθεσμες ερωτικές σχέσεις.
Η πρώτη σημαντική γυναίκα στη ζωή του Πάμπλο Πικάσο ήταν η Fernande Olivier, η οποία ήταν η καλλιτεχνική του μούσα που ενέπνευσε την τέχνη του καθ’ όλη τη διάρκεια της επταετούς σχέσης τους. Οι δυο τους γνωρίστηκαν το 1904 και, μόλις ένα χρόνο αργότερα, άρχισαν να ζουν μαζί στο στούντιό του. Το 1917, ο καλλιτέχνης γνώρισε την Olga Khokhlova, μια Ουκρανο-Ρωσίδα χορεύτρια μπαλέτου στα Ballets Russes, η οποία έγινε η πρώτη του σύζυγος. Τελικά, αποσύρθηκε από τον θίασο και ταξίδεψε με τον Πάμπλο στη Βαρκελώνη, όπου γνώρισε την οικογένειά του. Εμφανίστηκε σε έργα όπως το Πορτρέτο της Ολγας σε πολυθρόνα (1918). Οι δυο τους τσακώθηκαν πολύ και ο Πικάσο σύντομα μαγεύτηκε από τη Marie-Thérèse Walter γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Το έτος 1935, η Ολγα χώρισε από τον Πικάσο αφού έμαθε ότι η Walter ήταν έγκυος στο παιδί του καλλιτέχνη, αλλά ο καλλιτέχνης αρνήθηκε να δώσει διαζύγιο. Η Khokhlova απεικονίστηκε στην τέχνη του Πικάσο, όπως ο πίνακας The Minotaurmachy (1935) και Bullfight: Death of the Torero (1935) ως άλογο που κατακρεουργείται από τον μυθολογικό Μινώταυρο, δηλαδή τον ίδιο τον Πικάσο.
Η Marie-Thérèse Walter ήταν ίσως ο μεγαλύτερος έρωτας της ζωής του Πικάσο και αποτέλεσε την έμπνευση για μερικά από τα πιο αισθησιακά έργα ζωγραφικής και γλυπτικής του. Χάρη στη σωματική της διάπλαση, η Walter ήταν ιδανική μούσα και μοντέλο για την υπερρεαλιστική περίοδο του Πικάσο. Η Μεγάλη νεκρή φύση με βάθρο τραπέζι (1931) είναι ένα μεταμφιεσμένο πορτρέτο της Walter, ή το Sleeping Nude (1932) που εκδηλώνει το πάθος του καλλιτέχνη για τις αισθητηριακές απολαύσεις που του προσέφερε η Walter. Στον πίνακα Guernica (1937), ο καλλιτέχνης παρουσίασε τα νεανικά χαρακτηριστικά της Walter ως μοτίβο αθωότητας, ενώ στο έργο The Farmer’s Wife (1938) αναφέρθηκε στην Walter ως σύμβολο της αδιαφορίας των ευρωπαϊκών εθνών για την καταστροφή της ελεύθερης δημοκρατικής Ισπανίας από τους φασίστες.
Η άνοδος του φεμινισμού έχει προσφέρει έναν φακό μέσα από τον οποίο μπορούμε να επανεξετάσουμε το έργο του Πικάσο και ιδίως την αναπαράσταση των γυναικών. Αν υπάρχει ένα επιχείρημα που μπορεί να διατυπωθεί το 2023 σε σχέση με τα παραπάνω, είναι ότι οι γυναίκες ήταν το κυρίαρχο θέμα της τέχνης του, καθώς τις έβλεπε ως πηγές δύναμης. Εμφανίζονται σε ένα ευρύ φάσμα προσωπικοτήτων και διαθέσεων, ενώ ζωγράφισε γυναίκες που ήταν διανοούμενες και καλλιτέχνιδες. Από μια σύγχρονη σκοπιά, το έργο του Πικάσο είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς, χωρίς την παρουσία των γυναικών, των μουσών, των συζύγων και των ερωμένων του. Σε αυτόν τον ισχυρισμό έρχεται να προστεθεί το γεγονός ότι στο πιο ακριβό πορτρέτο του καλλιτέχνη που έχει πουληθεί μέχρι σήμερα, το “Nude, Green Leaves, and Bust” -τιμή πώλησης 106,482 εκατομμύρια δολάρια- εμφανίζεται η προαναφερθείσα Marie-Thérèse Walter.
Η αλήθεια και η τέχνη
«Η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε την αλήθεια».
Αυτό πρέσβευε ο Πικάσο, γι’ αυτό πάντα φρόντιζε να συμπεριλαμβάνει πτυχές της πραγματικότητας στην Τέχνη του. Μία σίγουρα στρατευμένη τέχνη, φορτισμένη από μηνύματα για την πολιτική, τον πόλεμο και τον θάνατο, ιδέες που συνεχίζουν να καταλαμβάνουν χώρο στον σύγχρονο κόσμο. Ο Πικάσο διατήρησε μια αξιοσημείωτη ένταση του συναισθήματος σε κάθε δημιούργημα, καθώς μετατοπιζόταν από τον ρεαλισμό των πρώτων του πινάκων, στα θραύσματα του κυβισμού. Ηταν ένα θεαματικό άλμα, και υποψιαζόμαστε ότι καθοδηγήθηκε από τη γνώση του, ότι η ζωή του καθενός μοιάζει να είναι σπασμένη σε κομμάτια όταν τη βλέπεις από κοντά.
Υπάρχουν όλες αυτές οι αξίες που τον κάνουν τόσο συναφή, ακόμα και σήμερα, 50 χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1973. Ισως αυτές οι αξίες να είναι υπεύθυνες για την μεταμόρφωσή του σε ένα είδωλο του καλλιτεχνικού κόσμου. Βέβαια ακόμα και τα είδωλα υπόκεινται στην φθορά του χρόνου. Ωστόσο είναι μερικά που ο χρόνος δεν τα αγγίζει και γίνονται κλασσικά. Σε αυτά ανήκει και ο Πικάσο.
Οπως σήμερα είναι αδιανόητο ότι κάποτε θα ξεχαστεί ο Μιχαήλ Αγγελος, ή ο Καίσαρας, ή ο Αϊνστάιν, μοιάζει εξίσου αδύνατο να ξεχαστεί και το όνομα του Πικάσο.