Φαντασία, επιμονή, λάμψη, πάθη, ημέρες δόξας και στιγμές στο χείλος του γκρεμού. Η Fiat είναι κάτι περισσότερο από μία εταιρεία. Είναι η συλλογική αυτοκινητική μνήμη της Ευρώπης.
Αν κάποιος προσπαθήσει να προσεγγίσει την Fiat ως μία εταιρεία μέσα από ισολογισμούς και φύλλα excel μάλλον δεν θα καταλάβει και πολλά πράγματα. Κυρίως γιατί η Fiat δεν είναι απλά μία εταιρεία. Αλλά είναι πολύ περισσότερο, μία μυθιστορηματική αφήγηση. Ένα γοητευτικό σύμπλεγμα ιστοριών, γεμάτο λάμψη, ανατροπές, μυθικά πρόσωπα και μία διαρκή μάχη με την ψυχολογία μιας ολόκληρης χώρας. Η Fiat είναι η ίδια η Ιταλία και το ανάποδο. Μία καρμική σχέση που όμοιά της δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο, και η οποία ξεκίνησε πριν 125 χρόνια, στην αυγή του 20ού αιώνα, σε εποχές που όλα έμοιαζαν δυνατά.
Η Μεγάλη Κυρία της αυτοκινητοβιομηχανίας
Βρεθήκαμε στο Τορίνο, στην πόλη που ζει και αναπνέει για την Fiat και την αυτοκίνηση, για να παραβρεθούμε στους εορτασμούς για τα γενέθλια της Μεγάλης Κυρίας της ιταλικής και παγκόσμιας αυτοκινητοβιομηχανίας. Ανάμεσα σε εκατοντάδες δημοσιογράφους, celebrities, Ιταλούς καραμπινιέρι, ακριβές Prada και sur mesure κοστούμια, η Fiat γιόρτασε μία σημαντική επέτειο. Και μαζί της αναπόφευκτα γιόρτασε και η Ιταλία, με πολλούς “επισήμους” κάθε είδους, μεταξύ των οποίων και τον Υπουργό “Εμπορίου made in Italy” (κρατήστε αυτό το τελευταίο, θα μας χρειαστεί ποικιλοτρόπως). Η γιορτή έγινε στην ταράτσα του εμβληματικού εργοστασίου του Lingotto. Ένα κτίριο που ακόμα και σήμερα προκαλεί δέος με το μέγεθός του και την φαντασία των αρχιτεκτονικών ιδεών που είχαν εφαρμοστεί.
Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1923 και υπήρξε για δεκαετίες το μεγαλύτερο εργοστάσιο αυτοκινήτων στην Ευρώπη και ίσως το σημαντικότερο τοπόσημο στην πόλη του Τορίνο. Το κτήριο που ακόμα και ο Λε Κορμπιζιέ το είχε ανακηρύξει ως το πιο ενδιαφέρον βιομηχανικό επίτευγμα των αρχών του αιώνα, απλωνόταν σε μία τεράστια έκταση, είχε πέντε ορόφους που ενώνονταν με μία συνεχόμενη διαδρομή για την κίνηση των αυτοκινήτων και στην οροφή του είχε κάτι που ακόμα και σήμερα μοιάζει εξωπραγματικό: Mία πίστα όπου έκαναν τις δοκιμές των αυτοκινήτων τους.
Το εργοστάσιο ήταν για πολλά χρόνια η βασική μονάδα παραγωγής, πριν η Fiat μεγαλώσει αρκετά και ανοίξει τα φτερά της εντός και εκτός Ιταλίας. Σήμερα, αυτή η ταράτσα με την οβάλ πίστα και την εκπληκτική θέα προς το Τορίνο και τις Άλπεις έχει μετατραπεί σε τουριστικό αξιοθέατο, με τον μεγάλο αρχιτέκτονα Renzo Piano να έχει δημιουργήσει ένα πανέμορφο σύμπλεγμα από μοντέρνα κτίρια και κήπους (θυμίζει αρκετά την προσέγγιση στο Νιάρχος), το οποίο αξίζει να επισκεφτείτε αν αφήσετε για λίγο τα ψώνια στο Μιλάνο και κάνετε μια βόλτα στο λίγο πιο μουντό αλλά πάντα ενδιαφέρον Τορίνο.
Σε αυτόν τον ιστορικό χώρο, οι καλεσμένοι για τα γενέθλια της Fiat βρέθηκαν και πάλι μπροστά σε αυτό που είναι η μεγάλη αφήγηση μιας εταιρείας και μιας χώρας. Από την γέννηση της η Fiat συνδέθηκε με τη μοίρα της Ιταλίας, και σχεδόν πάντα κινήθηκαν μαζί, περνώντας μαζί τα υψηλά αλλά και τα χαμηλά της ιστορίας τους.
Fabbrica Italiana Automobili Torino
Όλα ξεκίνησαν στις 11 Ιουλίου του 1899, όταν ο Giovanni Agnelli μαζί με μερικούς ακόμα νέους επιχειρηματίες αποφάσισαν να μπουν στο νεαρό τότε κόσμο της αυτοκίνησης και να ιδρύσουν την εταιρεία Fabrica Italiana di Automobili Torino. Την Fiat δηλαδή, η οποία όπως βλέπουμε και από το όνομά της έχει δύο αναφορές στον γενέθλιο τόπο, την Ιταλία αλλά και την πόλη σύμβολο, το Τορίνο. Το πρώτο τους εργοστάσιο το άνοιξαν το 1900 με 35 άτομα προσωπικό και κατάφεραν να κατασκευάσουν 24 αυτοκίνητα. Η δημιουργικότητά τους όμως και η εφευρετικότητα ήταν ανεξάντλητη, με αποτέλεσμα μέχρι το 1906 η παραγωγή να εκτοξευτεί στα 1.149 αυτοκίνητα. Επικεφαλής αυτής της προσπάθειας ήταν ο Agnelli που με την φαντασία και την διορατικότητά του πήρε κεφάλι στο επιχειρηματικό πλάνο, και από τότε η Fiat συνδέθηκε με δεσμούς “αίματος” με την οικογένεια, μέχρι ακόμα και σήμερα. Μέχρι το 1910 η Fiat είχε γίνει η μεγαλύτερη αυτοκινητοβιομηχανία της Ιταλίας, ενώ η έμπνευση που έδωσε η μέθοδος παραγωγής του Ford στον Agnelli σε ένα ταξίδι του τελευταίου στις ΗΠΑ απογείωσε την ιταλική μάρκα που μπήκε για τα καλά στη μαζική παραγωγή.
Ο A’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν μια καλή αφορμή για την εκτόξευση της εταιρείας, καθώς ανέλαβε να κατασκευάζει πολεμικό υλικό αλλά και οχήματα για τον στρατό, ενώ ξεκίνησε και τη μακρά σχέση της με την παραγωγή αεροπλάνων. Ο Agnelli είχε αποκτήσει στενές σχέσεις με το καθεστώς του Μουσολίνι (υπήρξε και βουλευτής με το κόμμα του) κάτι που έδωσε νέα ώθηση στα επιχειρηματικά του σχέδια, ενώ διάφορες αναταράξεις όπως οι μεγάλες απεργίες και η κατάληψη του εργοστασίου στις αρχές της δεκαετίας του 1920 δεν δυσκόλεψαν την ανάδειξη της Fiat ως κυρίαρχη δύναμη στην Ιταλία. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε νέες καταστροφές, όμως και πάλι η Fiat βρήκε την δύναμη να μετατρέψει την οικονομική καταστροφή της χώρας σε ευκαιρία, ανοιγόμενη σε μία πληθώρα κατασκευών που βοήθησαν στην αναστήλωση της εταιρείας, από τρένα μέχρι τρακτέρ και ότι άλλο χρειαζόταν η εποχή. Τα αυτοκίνητα παρέμειναν πάντως η κύρια δραστηριότητά της. Και χάρη στην έμπνευση της σχεδίασης του 500 πρώτης γενιάς στην δεκαετία του 1950, η Fiat έδωσε την ευκαιρία στους Ιταλούς να αποκτήσουν το δικό τους αυτοκίνητο και να κάνουν πραγματικότητα το όνειρο της ελευθερίας και του ταξιδιού.
Gianni Agnelli, L’Avvocato
Η Fiat ήταν πηγή ζωής και έμπνευσης για τους Ιταλούς, για ζωγράφους, ποιητές και κάθε είδους καλλιτέχνες, ήταν ένα σύμβολο της νέας ευημερίας για την Ιταλία και το εργαλείο για την τεράστια κοινωνική κινητικότητα και τις μεγάλες αλλαγές που έγιναν στην γειτονική χώρα μέσα στις δεκαετίες του 20ού αιώνα. Στην ουσία το ίδιο το έθνος περιστρεφόταν γύρω από την Fiat και όχι το αντίθετο. Και αυτό παραμένει ακόμα και σήμερα ζωντανό, έστω και όλα έχουν αλλάξει σε επίπεδο εταιρικής συγκρότησης. Ο θάνατος του ιδρυτή της εταιρείας μετέφερε την ηγεσία στον γιο του, τον Gianni Agnelli, μία από τις πιο ισχυρές προσωπικότητες του 20ού αιώνα.
Ένας άνθρωπος με πλούσιες εμπειρίες (είχε πάρε μέρος και στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο) γεμάτος πάθος για το αυτοκίνητο και την καλή ζωή, ο Avvocato όπως τον ονόμαζαν (ο “δικηγόρος” λόγω του πτυχίου νομικής που είχε) υπήρξε μία εμβληματική προσωπικότητα για την δημόσια έκφραση του ιταλικού στιλ στην υψηλότερη εκδοχή του. Δεν είναι τυχαίο ότι έχει ψηφιστεί μέσα στους 5 πιο καλοντυμένους άνδρες του προηγούμενου αιώνα. Πολύπλοκη προσωπικότητα, με πολλά ενδιαφέροντα, σημάδεψε την πολιτική και κοινωνική ζωή της Ιταλίας για πάνω από μισό αιώνα, έχοντας στενές σχέσεις με την πολιτική ζωή του τόπου (κάποιοι λένε ότι ήταν ο ίδιος αυτοπροσώπως η “πολιτική ζωή” του τόπου) ενώ ανέλαβε και άλλα πόστα, μεταξύ των οποίων την προεδρία της αγαπημένης του Γιουβέντους.
Πέρα από όλα αυτά υπήρξε η κεντρική φιγούρα μέσα στην οικογένεια, αυτός που καθόριζε τις ισορροπίες και εκείνος που έδινε τον τόνο για την τύχη της εταιρείας. Όχι πάντα με επιτυχία, μιας και δεν ήταν λίγες οι φορές που η Fiat έφθασε στο χείλος της καταστροφής, όμως τελικά πάντα έκανε τη μαγική κίνηση στην σκακιέρα, βγάζοντας την εταιρεία από την δύσκολη θέση. Επί των ημερών του πάντως, η Fiat έφθασε στο απόγειο της δόξας της, με πάνω από 360.000 εργαζόμενους σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, ενώ ήλεγχε και το 4,5% του ΑΕΠ της Ιταλίας. Ο θάνατός του τον Ιανουάριο του 2003 αποτέλεσε ένα σοκ αντίστοιχο με μία πατρική απώλεια για την Ιταλία ενώ άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου για την οικογένεια, με διαμάχες μεταξύ των διαδόχων που γέμισαν για χρόνια τα σκανδαλοθηρικά περιοδικά της Ιταλίας και όχι μόνο.
Η πορεία μέχρι τις ημέρες μας είχε και πάλι τα πάνω και τα κάτω της, νέα πρόσωπα με σημαντική επιρροή (όπως ο εμπνευσμένος Μαρκιόνε), ταραγμένα νερά, συνεργασίες με μεγάλες εταιρείες όπως η Chrysler και πλέον την συμμετοχή στον πολυεθνικό γαλλο-ιταλικο-γερμανικό-αμερικανικό όμιλο της Stellantis όπου έχουν βρει φιλόξενη στέγη μάρκες όπως η Jeep, η Peugeot, η Citroen, η Opel, η Fiat, η Lancia, η Alfa Romeo και άλλοι.
Στο 2024 λοιπόν, και κάτω από τους αφόρητους 35 βαθμούς του Τορίνο, τα μεγάλα κεφάλια της Fiat έκαναν τον απολογισμό των 125 χρόνων. Και άνοιξαν τα χαρτιά τους για τα επόμενα χρόνια, όπου η ηλεκτροκίνηση είναι ο κύριος στόχος και η βιωσιμότητα η λέξη-καραμέλα που κλείνει κάθε φράση. Στην πορεία αυτή προς την πλήρη ουδετερότητα ως προς τον άνθρακα (για το όχι και τόσο μακρινό 2038) σημαντικό βήμα είναι το νέο Grande Panda που παρουσίασαν για πρώτη φορά στην εκδήλωση. Ένα αυτοκίνητο ιδιαίτερα σημαντικό για την επιστροφή της Fiat στα δικά της λημέρια, στις κατηγορίες δηλαδή που πάντα είχε τον πρώτο λόγο, με αυτοκίνητα ιστορικά, όπως το 127, το 128, το Uno ή το Punto. Αυτή το φορά το κάνουν με ένα αυτοκίνητο που ξεχειλίζει από ιδέες και γνήσιο ιταλικό στιλ, γεμάτο “χρώμα” και έξυπνες ιδέες που θα τραβήξουν ένα πιο νεανικό κοινό.
Όσο για τα νούμερα και τις πωλήσεις, μπορεί να απέχουν από τις στιγμές δόξας του παρελθόντος, όμως με 1,35 εκατομμύρια πωλήσεις το 2023 (άνοδος 12%) είναι στην πρώτη θέση ανάμεσα στις εταιρείες του γκρουπ, ενώ πηγαίνει και ιδιαίτερα καλά στα μικρά μοντέλα, με το νέας γενιάς 500αράκι να παραμένει ένα icon για την εποχή μας.
Μade in Italy
Τι μένει μόλις σβήσουν τα φώτα και τελειώσει η γκράπα από το πιεμοντέζικο πάρτι της Fiat; Αν κάτι θα πρέπει να ξεχωρίσω είναι εκείνο το “made in Italy” στον τίτλο του Υπουργού. Η ανάδειξη δηλαδή της “ιταλικότητας” ως κεντρική πολιτική επιλογή για την Ιταλία στην παρουσία της στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο επιχειρηματικό τοπίο. Πολιτικοί και επιχειρηματίες στη γειτονική χώρα πιστεύουν πολύ στην δύναμη του “made in Italy”, και σε ότι μπορεί αυτό να σημαίνει σε ένα ευρύ κοινό σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Αυθεντικό στιλ, μοντέρνες ιδέες, ζωντάνια και μια διαρκής αναφορά στην dolce vita, μία νέα αντίληψη για το ευ ζην και την καθοριστική σημασία του design στην καθημερινότητα, είναι στοιχεία που οι Ιταλοί προωθούν με αποφασιστικότητα. Ακόμα και με αυστηρές αποφάσεις που μοιάζουν παράλογες σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα το ότι κατάσχεσαν αρκετές εκατοντάδες Fiat 500 τα οποία είχαν ως σημαδάκι την Ιταλική σημαία αλλά είχαν κατασκευαστεί στην Πολωνία. Ενώ ανάγκασαν και την Alfa Romeo να αφαιρέσει το όνομα “Milano” από το νέο της SUV γιατί και αυτό παράγεται σε εργοστάσιο στο εξωτερικό.
Κάθε τι ιταλικό επιστρατεύεται για τον μεγάλο σκοπό, ακόμα και ο Giorgio Armani ο οποίος υπογράφει μια νέα luxury έκδοση του 500. Πολλοί ίσως να βλέπουν λαϊκίστικες μικροπολιτικές της Μελόνι πίσω από τέτοιου τύπου γεγονότα. Όμως δεν παύει να είναι μία πολύ στιβαρή προσπάθεια στήριξης της οικονομίας, παράδειγμα προς μίμηση για μία χώρα σαν την Ελλάδα (να δούμε και Υπουργείο “Made In Greece”…). Πέρα από όλα αυτά, η ιστορία της Fiat είναι μία ιστορία αντοχής και επιβίωσης, από μικρές ή μεγαλύτερες καταστροφές μέσα από τις οποίες έβγαινε πάντα πιο δυνατή.
Για τα 125 χρόνια της επέλεξε το σύνθημα “Smiling to the Future”. Και κάπου εκεί πάνω στους πανέμορφους κρεμαστούς κήπους του Renzo Piano, κάπου μεταξύ αφρώδους οίνου και αφόρητα γοητευτικού ιταλικού styling, είναι ξεκάθαρο ότι η “la Vecchia Signora” της Ιταλίας έχει κάνει όσα πρέπει για να κοιτάζει χαμογελώντας το μέλλον.
Εξωτερική Φωτογραφία: FIAT 2300S/2300S Coupé 1961-1968
Φωτογραφίες: www.fcaheritage.com