Στο οινοποιείο T-oinos, o Αλέξανδρος Αβατάγγελος και ο Gerard Margeon κρατούν τη σκυτάλη της αναβίωσης ενός αμπελώνα που έχει ρίζες στην αρχαιότητα.
Η ιστορία του αμπελώνα της Τήνου μετρά χιλιάδες χρόνια. Ο ναός του Διονύσου, νομίσματα του 6ου και 4ου αιώνα π.Χ. με την προτομή του περίφημου θεού καθώς και αρχαιολογικά ευρήματα, όπως αμφορείς και οινοχόες, που ανακαλύφθηκαν σε ανασκαφές, μαρτυρούν τη σημασία του κρασιού κατά την αρχαιότητα. Για πολλά χρόνια, η οικονομική ζωή της Τήνου στηρίχθηκε από τις εξαγωγές σε κρασί, πετιμέζι και ρακί. Οι αμπελώνες του νησιού χτυπήθηκαν όμως αλύπητα το 1853 από ασθένεια, που έπληξε μοναδικές ποικιλίες, όπως το ασυναγώνιστο γλυκό κρασί Μαλβάζια. Δυσμενείς ήταν και οι συνέπειες των αποφάσεων εκρίζωσής τους που έλαβαν οι Ενετοί στις αρχές του 17ου αιώνα, στοχεύοντας στην αύξηση της παραγωγής σιτηρών εις βάρος αυτής των σταφυλιών. Μετά από μεγάλη περίοδο καμπής των αμπελώνων του νησιού, η αναβίωσή τους ξεκίνησε δυναμικά πριν από δύο σχεδόν δεκαετίες. Σήμερα, μια σειρά από αξιόλογα οινοποιεία έχουν ριχτεί στον αγώνα παραγωγής ποιοτικών κρασιών, θέλοντας να θέσουν την Τήνο σε περίοπτη θέση στην οινική ελληνική και παγκόσμια σκηνή.
Οι Τηνιακοί Αμπελώνας, ή T-Oinos, όπως είναι ευρύτερα γνωστό το οινοποιείο των Αλέξανδρου Αβατάγγελου και Gérard Margeon, βαστούν τα σκήπτρα της οινοπαραγωγής στο νησί. Χτισμένο στον Αγιο Δημήτριο στο Φαλατάδο, το T-Oinos έχει στην κατοχή του 130 ιδιόκτητα στρέμματα και είναι όχι μόνο το μεγαλύτερο αλλά και το πρώτο οινοποιείο που ιδρύθηκε πριν εικοσιένα χρόνια, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην οινική ιστορία της Τήνου. Το έργο τους δεν είναι διόλου εύκολο, καθώς καλούνται να παλέψουν σε ψηλό υψόμετρο με δυνατούς βοριάδες που σαρώνουν το νησί καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου και να καλλιεργήσουν σε άνυδρη γη. Παρά τις αντίξοες κλιματικές και εδαφικές δυσκολίες παράγουν κρασιά που χαίρουν διεθνούς αναγνώρισης. Ηταν μόλις δύο χρόνια μετά την πρώτη παραγωγή του 2008 που ο πασίγνωστος Alain Ducasse πρόσθεσε στη λίστα των φημισμένων εστιατορίων του τα κρασιά του οινοποιείου.
Το αμπελοτόπι που μιλάει
Με συντροφιά την Ελένη Βαλιάντζα, οινολόγο του T-Oinos, περιηγήθηκα πρόσφατα στο μεγαλύτερο αμπελοτόπι του οινοποιείου στα Στεγαστά, που βρίσκεται σε υψόμετρο 470 μέτρων. Τα πανέμορφα κλήματα που στέκονται κοντά το ένα στο άλλο, η θέα από ψηλά στο απέραντο Αιγαίο και τον Τσικνιά και οι διάσπαρτοι βώλακες, οι περίφημοι γρανιτένιοι βράχοι, πλάθουν ένα μοναδικό σε αισθητική και ενέργεια τοπίο που συναρπάζει. Εχει πολλές φορές χαρακτηριστεί σαν «το αμπελοτόπι που μιλάει» και όποιος βρεθεί εκεί καταλαβαίνει το γιατί, ή, πιο σωστά, το νιώθει.
Το T-Oinos βασίζεται σε αυτόχθονες ποικιλίες, με έμφαση στο Ασύρτικο αλλά και στο Μαυροτράγανο. Η πρώτη φύτευση έγινε το 2002 και σχεδιάστηκε προσεκτικά, λαμβάνοντας υπόψιν τα φυσικά χαρακτηριστικά του κάθε αμπελώνα, τα οποία επηρεάζουν την ταυτότητα του κρασιού. Στα Στεγαστά, όπου το έδαφος είναι αμμώδες με γρανιτικό υπόστρωμα, καλλιεργείται το Ασύρτικο καθώς και Μαυροτράγανο. Η έλλειψη πηλού κάνει τα φυτά να στρεσάρονται με αποτέλεσμα να δίνουν υψηλής ποιότητας κρασί. Στοχεύοντας στην αποτροπή τραυματισμών των βλαστών από τη διέλευση των ισχυρών, κυρίως βόρειων, ανέμων, οι ειδήμονες του οινοποιείου έθεσαν τις γραμμές των φυτών σε βορινή κατεύθυνση, με αποτέλεσμα να χτυπιέται η πρώτη σειρά από τον αέρα αλλά να προφυλάσσονται οι υπόλοιπες.
Στον αμπελώνα του Ράσωνα, που βρίσκεται σε 370 μέτρα υψόμετρο, ο προσανατολισμός των φυτών είναι ανατολικός. Εκεί καλλιεργείται το Μαυροτράγανο σε σχιστόλιθο, που χαρίζει σημαντικά στοιχεία στο κρασί, όπως είναι οι τανίνες. Από το αμπέλι του Ράσωνα παράγεται η rare εκδοχή του Μαυροτράγανου που διαθέτει το οινοποιείο. Ο αμπελώνας στον Αγιο Δημήτρη βρίσκεται σε υψόμετρο 360 μέτρων και διαθέτει σχιστώδες και αμμώδες έδαφος ενώ επιτρέπει υψηλή έκθεση των σταφυλιών στον ήλιο. Σε αυτό το αμπελοτόπι καλλιεργείται Μαυροτράγανο και Αυγουστιάτης.
«Επιλέξαμε να κάνουμε πυκνή φύτευση της τάξης των 1.000 φυτών ανά στρέμμα. Ετσι δημιουργείται ανταγωνισμός μεταξύ των φυτών για την εύρεση νερού, με αποτέλεσμα να αναπτύσσουν βαθύ ριζικό σύστημα και να γίνονται πιο δυνατά. Θεωρητικά η ρίζα τους φτάνει τα 2 με 3 μέτρα. Ενας ακόμη στόχος της πυκνής φύτευσης είναι η δημιουργία λίγων τσαμπιών ανά φυτό. Αυτό οδηγεί σε χαμηλές αποδόσεις – κάτω από 500 κιλά σταφυλιού ανά στρέμμα – αλλά παράλληλα μας επιτρέπει να έχουμε πιο συμπυκνωμένα σταφύλια με πιο ώριμη γεύση και κατά συνέπεια πιο ποιοτικά κρασιά», μου λέει η Ελένη.
Σεβασμός στη φύση και έμφαση στην ποιότητα, οδήγησαν το T-Oinos να ακολουθήσει βιολογική καλλιέργεια σε όλα του τα αμπέλια, για την οποία έχει λάβει πιστοποίηση. Χρησιμοποιούν, λοιπόν, μόνο οργανικές ουσίες, χωρίς χημικά προϊόντα, ορμόνες και αυξητικούς παράγοντες, ενώ παράλληλα εστιάζουν στις ανανεώσιμες πηγές και την ανακύκλωση, στηρίζοντας αποτελεσματικά την ενίσχυση της παραγωγικής δυνατότητας του εδάφους.
Σημαντική συμβολή στην περαιτέρω βελτίωση της υγείας, της σύστασης και της δομής του εδάφους προσφέρουν πρακτικές όπως ο ψεκασμός με ομοιοπαθητικές ουσίες και η χλωρή λίπανση, σύμφωνα με την οποία φυτεύουν μεταξύ των γραμμών των φυτών κριθάρι και βίκο το φθινόπωρο και μετά τις πρώτες ζέστες τα ανακατεύουν στο έδαφος, εμπλουτίζοντάς το φυσικά σε άζωτο. «Η ραχοκοκαλιά των λευκών κρασιών είναι η οξύτητα και των κόκκινων οι τανίνες», μου είπε πρόσφατα ο Πάρης Σιγάλας σε μία συνάντησή μας. Δοκιμάζοντας τα κρασιά του T-Oinos καταλαβαίνει κανείς εύκολα την εκπληκτική δομική τους δύναμη.
Το χαρτοφυλάκιο του οινοποιείου
Εκεί βρίσκονται σήμερα πέντε ετικέτες με ξεκάθαρη ταυτότητα, πολυπλοκότητα, νεύρο αλλά και φινέτσα ενώ, στα τέλη περίπου αυτού του χρόνου, την εμφάνισή του θα κάνει ένα ακόμα εξαίσιο κρασί. Με εξαίρεση το Mavrosé, που φτιάχνεται από ποικιλίες Αυγουστιάτη και Μαυροτράγανου, οι υπόλοιπες 4 ετικέτες είναι μονοποικιλιακές. Συμπεριλαμβάνουν το Clos Stegasta Asyrtiko, το Clos Stegasta Mavrotragano και τις αντίστοιχες Rare εκφράσεις τους. Η ονομασία Clos Stegasta προέρχεται από το περιτοιχισμένο αμπέλι (Clos) και τα Στεγαστά, την περιοχή όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο αμπελοτόπι του T-Oinos.
Το Clos Stegasta Asyrtiko είναι μια χαρακτηριστική έκφραση του Ασύρτικου, με κιτρικά αρώματα, αλατότητα, φινετσάτη ένταση και φρεσκάδα στο στόμα, με διάρκεια στην επίγευση. Το Clos Stegasta Asyrtiko Rare είναι ο απόλυτος συνδυασμός κομψότητας, έντασης και καθαρότητας. Ενα κρασί με πλούσια αρώματα εσπεριδοειδών, φρουτώδη γεύση και παρουσία ντελικάτων τανικών στοιχείων. Παράγεται μόνο σε κορυφαίες χρονιές και σε περιορισμένες ποσότητες, ενώ διαθέτει εξαιρετική δυνατότητα μακράς παλαίωσης στη φιάλη. Το Clos Stegasta Mavrotragano Rare είναι ένα κρασί σύνθετο, αλλά συνάμα απόλυτα ισορροπημένο. Διαθέτει έντονα αρώματα μαύρων φρούτων και γεμάτο στόμα, με στρογγυλές, ραφινάτες τανίνες.
Η δυναμική του αναδεικνύεται πλήρως ύστερα από παλαίωση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και τώρα δεν προσφέρει μεγάλες συγκινήσεις. Στο Clos Stegasta Mavrotragano η γεύση είναι πιο λεπτή, σε σύγκριση με το Rare. Διατηρεί τη φρεσκάδα και την ελαφρά του οξύτητα και χαρίζει αρώματα κόκκινων και μαύρων φρούτων. To Mavrosé είναι προς το παρόν το μοναδικό ροζέ κρασί του οινοποιείου. Συνδυάζει ντελικάτα αρώματα φράουλας και βατόμουρου και χαρίζει δροσερή οξύτητα και ορυκτότητα στο στόμα. Στα τέλη, όμως, αυτής της χρονιάς θα αποκτήσει και την premium έκφρασή του, την οποία είχα τη μεγάλη ευχαρίστηση να δοκιμάσω. Ενα λιπαρό ροζέ με φινετσάτες τανίνες και αρώματα αλμυρής καραμέλας, με την αλατότητα και τα σάκχαρα να βρίσκονται σε τέλεια ισορροπία.
Το οινοποιείο συνεχίζει να αναπτύσσεται, στοχεύοντας να φτάσει τα 170 ιδιόκτητα στρέμματα το 2025. Ξενάγηση στα υπάρχοντα αμπέλια καθώς και δυνατότητα δοκιμής των κρασιών προσφέρεται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου από την υπέροχη Παναγιώτα Καλογεροπούλου, υπεύθυνη οινοτουρισμού και γευσιγνωσίας. Στη σημερινή του κατοικία δεν παρέχει όμως επίσκεψη στους χώρους όπου φυλάσσονται οι δεξαμενές, τα βαρέλια και οι φιάλες κρασιών. Αυτό θα αλλάξει γύρω στα τέλη του 2024, με τη μετακόμιση στο νέο, διπλό κτήριο των 1.000 περίπου τετραγωνικών μέτρων, που έχει ήδη αρχίζει να χτίζεται σε μια πλαγιά, ανάμεσα από το Φαλατάδο και τα Στεγαστά. Το τεράστιο οικοδόμημα μοιάζει να κουρνιάζει στην «αγκαλιά» της πλαγιάς και να γίνεται ένα με το φυσικό περιβάλλον. Το δε σχήμα του θυμίζει το «Τ» με τη διπλή οριζόντια γραμμή που εμφανίζεται στο logo του οινοποιείου.
Οραμα, ξεκάθαρο πρόγραμμα και στόχοι, ταλαντούχα ομάδα και αδιάκοπη εργασία, είναι μερικοί από τους παράγοντες που έχουν συμβάλει καθοριστικά στη μεγάλη επιτυχία του T-Oinos εντός και εκτός Ελλάδας. Αξίζει σαφώς να το επισκεφθείτε κατά τη διάρκεια της παραμονής σας στο νησί του Αιόλου, για να γνωρίσετε από κοντά τους καταπληκτικούς του ανθρώπους και τα ονειρικά του αμπελοτόπια.
Διεύθυνση: Αγιος Δημήτριος, Φαλατάδος, Τήνος
Τηλέφωνο: +30 22830 41120, +30 698 037 9334
Website: toinos.com / Instagram: toinoswinery