Από τα ρομπότ που έχουν την όψη της στις βιτρίνες της Louis Vuitton, μέχρι τα “Infinity Μirror Rooms” στην Τate Μοdern, η 93χρονη Γιαπωνέζα καλλιτέχνιδα Yayoi Kusama είναι παντού.
Οι σκληροπυρηνικοί θαυμαστές κατασκηνώνουν έξω από τις εκθέσεις της, τα εισιτήρια για την immersive εγκατάσταση “Infinity Mirror Rooms” στην Τate εξαντλούνται μήνες νωρίτερα, τα έργα της πωλούνται για εκατομμύρια και οι εμβληματικές κουκκίδες της στολίζουν τσάντες, t-shirt, καναπέδες και κούπες τσαγιού. Η «πριγκίπισσα των πουά», στη νέα συνεργασία της με την Louis Vuitton, επανερμηνεύει τα κλασσικά κομμάτια του οίκου με τις περίφημες κουκκίδες της, ενώ η προώθηση της συλλογής με μια σειρά από παράξενα installation έφερε φρενίτιδα ενθουσιασμού: μια στρατιά από ρεαλιστικά animatronic που έχουν την όψη της, γνέφουν στο πλήθος από τις βιτρίνες των μπουτίκ σε Λονδίνο, Τόκιο και Νέα Υόρκη, γιγάντια polka-dots έντυσαν τις προσόψεις των καταστημάτων και ένα μνημειώδες ομοίωμά της τοποθετήθηκε στη σκεπή του flagship store της Louis Vuitton στην Champs-Elyssees.
O κόσμος της ανήκει: Την τελευταία δεκαετία πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν σταθεί στην ουρά για ώρες, προκειμένου να βιώσουν μια αίσθηση του άπειρου στα Infinity Μirror Rooms, τα installation – δωμάτια με τα πολύχρωμα φώτα, τις ζωγραφιστές κολοκύθες και τα χιλιάδες πουά που αντανακλώνται στους καθρέφτες. Κι όσο μεγαλώνει ο αριθμός των θαυμαστών, τόσο μικραίνει ο επιτρεπόμενος χρόνος παραμονής σε αυτούς τους μαγικούς χώρους – το 2013 η γκαλερί David Ζwirner της Νέας Υόρκης είχε βάλει χρονικό όριο 45 δευτερολέπτων. Τι ήταν αυτό που της έφερε τόση δόξα; Το Instagram φυσικά. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στο #infinitekusama για να αντιληφθεί πόσο έντονη και οικουμενική είναι η επιθυμία για μια selfie μέσα στα ασύλληπτα installation της. H Heather Lenz, σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ “Kusama: Infinity”, αναγνωρίζει ότι η φιλική προς τα smartphone φύση της δουλειάς της Kusama είναι ξεκάθαρα μέρος της έλξης που ασκεί. Ομως, από τους εκατομμύρια ανθρώπους που φωτογραφίζουν την τέχνη της, λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν την πολυτάραχη πορεία της προς την επιτυχία.
Γεννήθηκε το 1929 στην πόλη Ματσουμότο της Ιαπωνίας, το μικρότερο από τα τέσσερα παιδιά μιας πλούσιας οικογένειας που είχε φυτώρια λουλουδιών. Τα παιδικά χρόνια ήταν δύσκολα και θλιμμένα: Η μητέρα της την έβαζε να κατασκοπεύει τον πατέρα της, ο οποίος είχε εξωσυζυγικές σχέσεις – αργότερα θα έγραφε στην αυτοβιογραφία της ότι «ξεσπούσε όλη την οργή της επάνω μου». Και της απαγόρευε να ζωγραφίζει, κάνοντας κατάσχεση στα μελάνια και τα εργαλεία της και σκίζοντας τα σχέδια της. Συχνά ζωγράφιζε στα φυτώρια, ανάμεσα στις βιολέτες και τις παιώνιες. Μια μέρα ένιωσε ότι τα λουλούδια τής μιλούσαν και τρομοκρατήθηκε. Ηταν η πρώτη από μία σειρά ενοχλητικές παραισθήσεις που στοίχειωσαν την παιδική ηλικία της: λουλούδια που βγαίνουν από το τραπεζομάντιλο, την τυλίγουν και την κυνηγούν στον επάνω όροφο, ξαφνικές εκρήξεις λάμψης στον ουρανό. «Οποτε συνέβαιναν τέτοια πράγματα σχεδίαζα βιαστικά ό,τι είχα δει στο τετράδιο με τα σκίτσα… η καταγραφή τους με βοηθούσε να απαλύνω το σοκ και τον φόβο των επεισοδίων», έλεγε.
Αργότερα, θα περιέγραφε τα έργα της σαν «καλλιτεχνικά φάρμακα». Ορισμένοι πίνακες, όπως οι περίφημοι “Infinity Net” που την δεκαετία του ’60 πωλούνταν για 200 δολάρια και σήμερα πιάνουν εκατομμύρια, προέρχονται από αυτά τα παραισθησιογόνα επεισόδια. Και η πρώτη φορά που μίλησε δημόσια γι’ αυτά, όπως αναφέρει ο οίκος Christie’s, ήταν το 1963 σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη. «Τα δίχτυα μου μεγάλωσαν πέρα από τον εαυτό μου και πέρα από τους καμβάδες που κάλυπτα με αυτά. Αρχισαν να καλύπτουν τους τοίχους, την οροφή και τελικά ολόκληρο το σύμπαν». Από το 1977 η Υayoi Kusama ζει εθελοντικά σε ψυχιατρικό άσυλο στο Τόκιο, όμως αυτό δεν την εμπόδισε να γίνει φαινόμενο της σύγχρονης τέχνης και η πλέον ακριβοπληρωμένη γυναίκα καλλιτέχνις παγκοσμίως, με ρεκόρ δημοπρασιών 7,9 εκατ. δολ. για έναν πίνακα από τη σειρά “Infinity Net”.
Eίχε προηγηθεί μια πολυτάραχη ζωή: Στα είκοσί της ακολούθησε τη συμβουλή της Georgia O’ Keeffe και μετακόμισε στην Αμερική. Σε γράμμα της προς την σπουδαία Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα του μοντερνισμού, η Kusama έγραφε: «Είμαι μόνη στα πρώτα βήματα της μακριάς δύσκολης ζωής του ζωγράφου. Θα μου δείξετε ευγενικά τον δρόμο;». Η O’ Keeffe την προέτρεψε να αναζητήσει την ελευθερία και τη φήμη στις Η.Π.Α. Η Kusama έφτασε στη Νέα Υόρκη το 1958 σε ηλικία 27 ετών, με μερικές εκατοντάδες δολάρια ραμμένα στις φόδρες των φορεμάτων της, 60 μεταξωτά κιμονό και 2.000 σχέδια. Το σχέδιό της ήταν να επιβιώσει πουλώντας τα. Ζούσε με υπολείμματα φαγητού, έφτιαχνε σούπες με τα κεφάλια ψαριών που έβρισκε στα σκουπίδια των ιχθυοπωλείων, προσπαθούσε να πουλήσει πόρτα-πόρτα στις γκαλερί τις υδατογραφίες της. Σταδιακά άρχισε να χτίζει ένα όνομα και αφού ολοκλήρωσε τη σειρά “Infinity Net” -χιλιάδες μικρά σημάδια που επαναλαμβάνονται ψυχαναγκαστικά σε μεγάλους καμβάδες- καταπιάστηκε με την pop art και την performance art, κατακτώντας την αβανγκάρντ σκηνή της Νέας Υόρκης. Εκείνη την εποχή γίνεται φίλη με τον Andy Warhol -αργότερα θα τον κατηγορούσε ότι τις έκλεψε τις ιδέες. To «καλοκαίρι της αγάπης», στα θρυλικά περφόρμανς της, ήταν ένα είδος ιέρειας της flower power γενιάς: ζωγράφιζε τους γυμνούς παρευρισκόμενους με πουά απέναντι από το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και οργάνωνε γυμνές διαμαρτυρίες ενάντια στην εκλογή του Ρίτσαρντ Νίξον και τον πόλεμο του Βιετνάμ.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 η φήμη της ήταν ξεπεσμένη. Το 1972, βαθιά λυπημένη από τον θάνατο του Αμερικανού καλλιτέχνη Joseph Kornell με τον οποίο είχε μια έντονη σχέση, επέστρεψε στην Ιαπωνία. Νοίκιασε ένα διαμέρισμα στον 10ο όροφο μιας πολυκατοικίας στο Τόκιο, με θέα σε ένα μεγάλο νεκροταφείο και άρχισε να δουλεύει μια σειρά από σουρεαλιστικά κολάζ. Οι κρίσεις πανικού και οι παραισθήσεις επέστρεψαν, ώσπου τον Μάρτιο του 1977 εισήχθη σε ψυχιατρείο. Κι αν αυτό για άλλους καλλιτέχνες θα ήταν το τέλος, για τη Υayoi Kusama ήταν ένα νέο ξεκίνημα. Γράφτηκε σε μαθήματα art therapy, κατάφερε να διαχειριστεί τη μανία της και να τη διοχετεύσει στη δημιουργικότητα. O κόσμος της τέχνης άρχισε να επαναξιολογεί το έργο της -ακολούθησε μια ρετροσπεκτίβα στη Νέα Υόρκη το 1989 και το 1993 εκπροσώπησε την Ιαπωνία στην Μπιενάλε της Βενετίας. Το 2012 ήρθε η πρώτη συνεργασία με τη Louis Vuitton και το 2017 άνοιξε μια πενταόροφη γκαλερί στο Τόκιο. Λέγεται ότι πίσω από τις εκθέσεις που μοιάζουν με υπερθέαμα βρίσκεται ένα μεγάλο επιτελείο από ειδικούς που την υποστηρίζουν. Και η 93χρονη καλλιτέχνιδα συνεχίζει το έργο της με μια νεανική, απρόσμενη φρεσκάδα, φορώντας πάντα την κόκκινη περούκα και τα πουά ρούχα της, δημιουργώντας αυτό που ο Αγγλος ιστορικός τέχνης και ποιητής Ηerbert Read είχε περιγράψει το 1966 ως «εικόνες παράξενης ομορφιάς που πιέζουν… τα όργανα της αντίληψής μας με τρομακτική επιμονή».
Η έκθεση Yayoi Kusama: Infinity Mirror Rooms στην Τate Modern του Λονδίνου έχει πάρει παράταση έως τον Αύγουστο του 2023.
https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/yayoi-kusama-infinity-mirror-rooms
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image