Το άρωμα από το φρεσκοψημένο κέικ μπορεί να μας θυμίσει κυριακάτικα απογεύματα από την παιδική μας ηλικία, ή η αλμυρή αύρα της θάλασσας να μας κάνει να αναπολήσουμε το καλοκαίρι.
Με τον ίδιο τρόπο το άρωμα του καφέ και το βρεγμένο χώμα από τη βροχή είναι μυρωδιές που αναγκάζουν το μυαλό μας να ανακτήσει αναμνήσεις και συναισθήματα που νομίζαμε ότι είχαμε από καιρό ξεχάσει. Στο βιβλίο του, «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο», ο Μαρσέλ Προύστ περιγράφει πως μια έντονη, παιδική του ανάμνηση επιστρέφει με το άρωμα ενός μπισκότου μαντλέν που το πρόσφερε η θεία του Λεονί μία Κυριακή πρωί.
Λες και ο εγκέφαλός μας αρχικά αποθηκεύει και μετά ανασύρει και αναγνωρίζει από το αρχείο του συγκεκριμένες, αποθηκευμένες «εικόνες» γεύσης. Η μνήμη είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να συγκεντρώνει, να αποθηκεύει και να ανακτά πληροφορίες με βάση προηγούμενες εμπειρίες. Αλλά ποιες εμπειρίες αποθηκεύονται πιο εύκολα; Η απάντηση είναι απλή, όλες όσες συνδέονται με το συναίσθημα, είτε θετικό είτε αρνητικό.
Πολυάριθμες επιστημονικές μελέτες έχουν προσπαθήσει να ανακαλύψουν πώς μπορούμε να ανακτήσουμε μνήμες και αισθήσεις από το παρελθόν μέσω μιας συγκεκριμένης μυρωδιάς, γνωστό πλέον ως οσφρητική μνήμη. Η αίσθηση της όσφρησης και η οσφρητική μνήμη, υπήρξε πάντα καθοριστική για την επιβίωση και την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.
Μια ευθεία γραμμή προς τη συναισθηματική μνήμη
Η αίσθηση της όσφρησης συνδέεται στενά με περιοχές του εγκεφάλου, όπως το μεταιχμιακό σύστημα και ο τροχιακός μετωπιαίος φλοιός. Το πρώτο είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία των συναισθηματικών αντιδράσεων στις μυρωδιές, ενώ ο δεύτερος βοηθά στον εντοπισμό και τη διάκρισή τους, καθώς και στη σύνδεσή τους με συγκεκριμένες εμπειρίες και αναμνήσεις.
Πριν οι πληροφορίες αυτές φτάσουν στον εγκεφαλικό φλοιό πρέπει πρώτα να περάσουν από ένα σύστημα ελέγχου, στο κέντρο του εγκεφάλου, τον θάλαμο. Η όσφρηση, ωστόσο, έχει ένα δικό της ‘’VIP’’ πέρασμα και παρακάμπτει τον θάλαμο για να συνδεθεί απευθείας με τα κυκλώματα μνήμης του εγκεφάλου, που βρίσκονται στον ιππόκαμπο, την περιοχή που συνδέεται άμεσα με τις μνήμες. Συνεπώς, μια οικεία μυρωδιά ενεργοποιεί τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου με αυτές που σχετίζονται με τη συναισθηματική μνήμη. Στην πραγματικότητα, οι αναμνήσεις που προκαλούνται από την όσφρηση τείνουν να συνδέονται με προηγούμενες εμπειρίες μας με μεγαλύτερη συναισθηματική σημασία από τις άλλες αισθήσεις.
Η μειωμένη όσφρηση ως προάγγελος ασθενειών
Όπως συμβαίνει και τις υπόλοιπες αισθήσεις και η όσφρησή μας φαίνεται να μειώνεται καθώς μεγαλώνουμε, αλλά αυτή η μείωση κάποιες φορές μπορεί να συνδέεται με σοβαρές διαταραχές. Οι επιστήμονες λαμβάνουν σοβαρά τη μείωση ή τις αλλαγές της όσφρησης αφού συχνά συνδέεται με την πρόβλεψη σχεδόν 70 ψυχιατρικών και νευρολογικών καταστάσεων. Η συνεχιζόμενη μείωση της ικανότητας να μυρίσει κανείς οσμές προαναγγέλλει την απώλεια φαιάς ουσίας, η οποία εμφανίζεται αρχικά ως ήπια γνωστική εξασθένηση (MCI) και στη συνέχεια εξελίσσεται σε νόσο του Αλτσχάιμερ.
Η φθίνουσα αίσθηση της όσφρησης μπορεί επίσης να προηγείται ή να αναπτύσσεται παράλληλα με ένα ευρύ φάσμα παθήσεων όπως η νόσος του Πάρκινσον, η άνοια Lewy, η νόσος Creutzfeldt-Jakob, ο αλκοολισμός και η σχιζοφρένεια. Από την άλλη, αρκετές μελέτες έχουν συνδέσει την έντονη όσφρηση και τον χαμηλότερο συνολικό κίνδυνο θνησιμότητας.
Πώς να εξασκήσεις τη οσφρητική μνήμη;
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονο ενδιαφέρον προς τη θεραπευτική δυνατότητα της οσφρητικής διέγερσης και της αποκατάστασης της οσφρητικής μνήμης, σε ασθενείς με νευρολογικές διαταραχές. Οι μέχρι σήμερα διαθέσιμες πληροφορίες υποδηλώνουν ότι η βελτίωση της όσφρησης σχετίζεται με αύξηση της γνωστικής ικανότητας και της ικανότητας μνήμης και μπορεί να αναστρέψει την απώλεια όσφρησης που προκαλείται από χρόνιες παθήσεις, γήρανση, τραύματα ή νευροεκφυλιστικές νόσους.
Μελέτη του Πανεπιστημίου Κλοντ Μπερνάρ της Λιόν που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο Human Brain Mapping αποκαλύπτει ότι η ικανότητα διάκρισης και ανάσυρσης των οσμών στη μνήμη τους είναι και θέμα εξάσκησης. Οι ερευνητές ανέλυσαν την εγκεφαλική δραστηριότητα 28 εθελοντών, μοιρασμένους σε νέους και παλαιούς αρωματοποιούς, κάνοντας τους τεστ όσφρησης μεταξύ 300 ουσιών ή ζητώντας τους να φανταστούν νέα αρώματα με βάση τις ονομασίες διαφόρων χημικών ουσιών. Οι παλαιότεροι ήταν πιο γρήγοροι και ακριβείς, σε σχέση με τους νέους, ειδικά όταν κλήθηκαν να ανακαλέσουν μυρωδιές από τη μνήμη τους.
Επιπλέον, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνταν στους αρχάριους από ό,τι στους έμπειρους αρωματοποιούς. Η μέθοδος λοιπόν είναι απλή: με την καθημερινή έκθεση σε διαφορετικές μυρωδιές.
Μέχρι οι επιστήμονες να καταλήξουν στο οριστικό συμπέρασμα ότι η τακτική οσφρητική διέγερση είναι χρήσιμη και βοηθά στην προστασία του εγκεφάλου και στην πρόληψη της γνωστικής εξασθένησης, αξίζει να θυμόμαστε τα λόγια του Μαρσέλ Προυστ: “Το άρωμα είναι το τελευταίο και καλύτερο απομεινάρι του παρελθόντος, αυτό που όταν έχουν στεγνώσει όλα τα δάκρυα, μπορεί να μας κάνει να κλάψουμε ξανά”.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image