Αφήστε στην άκρη για λίγο το Google Maps. H δεξιότητα του προσανατολισμού μάς βοηθά όχι μόνο να εκτιμήσουμε τη φύση αλλά και να κατανοήσουμε ότι είμαστε μέρος της.
Πριν την έλευση των smartphones και των προγραμμάτων πλοήγησης, ο χάρτης ήταν ο πιο απαραίτητος ταξιδιωτικός σύμβουλος. Χωρίς αυτόν, ίσως μπορούσαμε να βρούμε τον προορισμό μας στο Μανχάταν, αφού οι δρόμοι είναι σχεδιασμένοι με ένα σύστημα που ονομάζεται Grid (πλέγμα), το οποίο καθιερώθηκε το 1811. Πρόκειται για μια σειρά ευθυγραμμισμένων δρόμων που διασταυρώνονται σε ορθή γωνία, με λεωφόρους που εκτείνονται από βορρά προς νότο και οδούς από ανατολή προς δύση. Θα δυσκολευόμασταν, όμως, ιδιαίτερα να προσανατολιστούμε στο γοητευτικό μεσαιωνικό χάος των ευρωπαϊκών πόλεων, στις portico, τις στοές της Μπολόνια και τα ης Βενετίας.
Σήμερα, που δεν χρειάζεται να ξεδιπλώσουμε τον χάρτη ή να ρωτήσουμε κάποιον πώς να φτάσουμε στο All’ Antico Vinnaio για να φάμε το πιο περίφημο σάντουιτς της Φλωρεντίας, η αίσθηση του προσανατολισμού μας έχει εξασθενήσει. «Έχουμε χάσει τον προσανατολισμό μας και οι εγκέφαλοί μας συρρικνώνονται -τουλάχιστον, οι ιππόκαμποί μας. Αυτά τα μέρη του εγκεφάλου, που έχουν σχήμα ιππόκαμπου και μετρούν περίπου 5 εκατοστά, βρίσκονται ακριβώς πάνω από τα αυτιά και καθοδηγούν την χωροταξική αντίληψη και τον προσανατολισμό μας», αναφέρει ο Βρετανός ιστορικός, παρουσιαστής του podcast What’s Your Map? και συγγραφέας του βιβλίου “Four Points of the Compass: The Unexpected History of Direction”, Jerry Brotton, σε άρθρο του στο Guardian.
Δεν φοβόμαστε πια να χαθούμε
O φόβος απομακρύνθηκε χάρη στις εφαρμογές πλοήγησης, και μαζί του χάθηκε και η ικανότητα προσανατολισμού μας. Όπως επισημαίνει ο Brotton, «εγκαταλείποντας χάρτες και πυξίδες, εργαλεία που μας επέτρεπαν να προσανατολιζόμαστε παράλληλα με τον φυσικό κόσμο, χάσαμε δεξιότητες που μας στήριζαν για χιλιετίες». Κάποιοι από εμάς κινούμαστε με μεγαλύτερη σιγουριά και αυτοπεποίθηση σε μια άγνωστη πόλη, αρκεί μια μεγάλη βόλτα και μπορούμε να επιστρέψουμε στο ξενοδοχείο χωρίς GPS. Όπως επισημαίνει άρθρο του BBC, οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε ημιαστικές περιοχές ή σε πιο «σύνθετες» πόλεις, π.χ. την Πράγα, φαίνεται ότι είναι καλύτεροι στην πλοήγηση όταν μεγαλώσουν.
Πρωταθλητές του προσανατολισμού είναι, αναμφισβήτητα, οι ταξιτζήδες του Λονδίνου: για να ασκήσουν το επάγγελμα, πρέπει πρώτα να κατακτήσουν το διαβόητο Knowledge, απομνημονεύοντας περίπου 25.000 δρόμους και 20.000 ορόσημα της πόλης (πλατείες, σταθμούς μετρό, αξιοθέατα, ξενοδοχεία), καθώς και τις βέλτιστες διαδρομές που οδηγούν σε αυτά. Όμως, ακόμα και οι δικοί τους ιππόκαμποι συρρικνώνονται μετά τη σύνταξή τους, όπως ανακάλυψαν νευροεπιστήμονες του UCL.
Η καθηγήτρια ψυχολογίας Nora Newcombe, δήλωσε στο BBC ότι ανησυχεί που στην εποχή του GPS, οι άνθρωποι θεωρούν περιττή την ικανότητα προσανατολισμού. Μπορεί να συμβούν διάφορα∙ η μπαταρία στο κινητό να τελειώσει, το πρόγραμμα πλοήγησης να μας στείλει στην κοίτη ενός ξερού ποταμού ή να «κόψει» δρόμο από έναν χωματόδρομο φτιαγμένο μόνο για Hummer. Η Newcombe θεωρεί ότι πρέπει να εκπαιδευτούμε ώστε να παρατηρούμε καλύτερα τα σημάδια του περιβάλλοντος -τον άνεμο, τις κλίσεις του εδάφους, τον ήλιο.
Για την ευημερία μας, οι επιστήμονες θεωρούν ότι πρέπει να εξασκήσουμε τη δεξιότητα του προσανατολισμού με τους παρακάτω τρόπους:
-Χρησιμοποιούμε πυξίδα (ακόμα και αυτή του κινητού τηλεφώνου) για να βρούμε τις τέσσερις βασικές κατευθύνσεις.
-Παρατηρούμε την κίνηση του ήλιου από την ανατολή μέχρι τη δύση. Μαζί με τον Πολικό Αστέρα, ο ήλιος ήταν ανέκαθεν ένας από τους πιο αξιόπιστους τρόπους προσανατολισμού για ναυτικούς και εξερευνητές.
-Ξεδιπλώνουμε τον χάρτη. Ο κλασικός χάρτης προσφέρει ευρεία αντίληψη του χώρου, καθώς μπορούμε να δούμε πολλές περιοχές ταυτόχρονα.
-Νιώθουμε τους ανέμους. Είναι σημαντικό να μπορούμε να διακρίνουμε τον βοριά και τον νοτιά -ο πρώτος φέρνει κρύο, χιόνι και εξαγνίζει την ατμόσφαιρα, ο δεύτερος βροχή. Χιλιάδες χρόνια πριν την εφεύρεση της πυξίδας, κατανοούσαμε και αναγνωρίζαμε τις τέσσερις βασικές κατευθύνσεις σύμφωνα με τους ανέμους.
-Δεν αφήνουμε το Google Maps να αποφασίζει πάντα για εμάς. Μελετάμε τη διαδρομή που προτείνει, καθώς και τις εναλλακτικές διαδρομές, και κάνουμε συχνά zoom out για να έχουμε καλύτερη αντίληψη του χώρου.
-Στην εφαρμογή πλοήγησης που χρησιμοποιούμε, επιλέγουμε να δείχνει πάντα η βόρεια κατεύθυνση στην οθόνη, ανεξαρτήτως του πώς περιστρέφεται το τηλέφωνο.
-Αφηνόμαστε να χαθούμε περιστασιακά (και πάντα με ασφάλεια) κλείνοντας για λίγο την εφαρμογή πλοήγησης. «Πολλοί άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να εξερευνήσουν γιατί φοβούνται», εξηγεί η Newcombe. Ωστόσο, αν το κάνουμε σε ασφαλές μέρος, π.χ. ένα πάρκο, θα μας βοηθήσει την αίσθηση του προσανατολισμού μας.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image