Η μεγάλη συζήτηση γύρω από την χρήση και κατάχρηση του «Xanax» διεθνώς έχει ανάψει. Ολα έχουν ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν.
Κάθε εποχή είχε και το φάρμακό της. Στη δεκαετία του ‘70 μεσουρανούσε διεθνώς το Βάλιουμ, το πασίγνωστο και στην Ελλάδα φάρμακο με την ηρεμιστική δράση. Μεταξύ 1969 και 1982, το Valium ήταν το φάρμακο με τη μεγαλύτερη συνταγογράφηση στις ΗΠΑ και οι πωλήσεις του κορυφώθηκαν το 1978 με περισσότερα από 2,3 δισεκατομμύρια χάπια σε μία μόνο χρονιά.
Το 1981, η άφιξη του Xanax (επιστημονικώς: βενζοδιαζεπίνη όπως και το Βάλιουμ) δεν έμοιαζε ικανή να αλλάξει το σκηνικό στις κορυφαίες θέσεις της «δημοφιλίας». Ξεκινούσε τότε άλλωστε μια άλλη μόδα, εκείνη του αντικαταθλιπτικού Prozac και τα περιοδικά αφιέρωναν τόνους χαρτιού στο χάπι, που γινόταν κομμάτι της ποπ-κουλτούρας της εποχής, διότι ρύθμιζε τη διάθεση των ασθενών προς το καλύτερο – για να το πούμε πιο απλά. Με σημαντική διαφορά, η κατανάλωση του Prozac γινόταν από γυναίκες. Ομοίως και τα Βάλιουμ.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘90 η Αμερική μεταμορφωνόταν αργά, αλλά σταθερά σε ένα «Xanax nation». Σήμερα το Ζάναξ είναι το Νο1 ψυχιατρικό χάπι σε πωλήσεις στις ΗΠΑ, με διαφορά από το Νο2 που είναι το υπνωτικό Ambien και το Νο3 που είναι το αντικαταθλιπτικό Lexapro. Το Βάλιουμ έχει πέσει στο Νο13. Eξι εκατομμύρια Αμερικανοί λαμβάνουν Zάναξ για λόγους «ψυχαγωγικούς». Αρκεί.
Την ίδια στιγμή η Ευρώπη, και φυσικά και η Ελλάδα, ακολουθούσαν επίσης τον δρόμο προς το φαρμακείο. Το χάπι που σκότωνε τις κρίσεις πανικού με την ταχύτητα που επιδρά το αλκοόλ, είχε το πρόσφορο έδαφος για να ανθίσει: Το κυνήγι της ευτυχίας από τη μία, οι οικονομικές δυσκολίες από την άλλη, αλλά και το νέο καθεστώς στις ανθρώπινες σχέσεις. Περισσότερα προβλήματα μεταξύ των ζευγαριών, περισσότεροι singles, περισσότερα διαζύγια, περισσότερη μοναξιά. Το άθροισμα; Περισσότερος πανικός. Ετσι, μερικές ώρες χαλάρωσης μακριά από έγνοιες, έμοιαζαν βάλσαμο.
Με τα χρόνια το Ζάναξ καθιερώθηκε στη φαρμακευτική συνείδηση του κοινού. Η συνταγογράφησή του το κατέστησε συνώνυμο της πανάκειας. Ωσπου ήρθαν οι παρενέργειες – μια πλευρά του νομίσματος που αφορά βέβαια όλα τα φάρμακα ανεξαιρέτως. Αλλωστε το Ζάναξ δηλώνει φάρμακο για όσο το δυνατόν βραχύτερη αγωγή: μέχρι τρεις φορές την ημέρα max και μέχρι τρεις μήνες.
Eσχάτως, ένα πολύ αναλυτικό ντοκυμαντέρ του Netflix, το Take Your Pills, επισημοποίησε το παγκόσμιο σούσουρο γύρω από το ζήτημα. Το Ζάναξ λαμβάνεται από πολύ περισσότερους από όσοι το χρειάζονται στην πραγματικότητα. Για πολύ μεγαλύτερη διάρκεια από όση το έχουν ανάγκη. Και προκαλεί εθισμό σε όσους προκαλούν την τύχη τους. Σήμερα στην Ελλάδα το Ζάναξ είναι παντού. Στη διάρκεια του εγκλεισμού στην περίοδο του Covid, στον περιβόητο έλεγχο των λυμάτων που έκαναν οι αρμόδιες υπηρεσίες για να ανιχνεύσουν τα ποσοστά του ιού στον πληθυσμό, ανακάλυπταν ανάμεσα σε άλλες εξίσου ενδιαφέρουσες πληροφορίες, ότι στο αίμα των πόλεων κυλούσε αγέρωχα η βενζοδιαζεπίνη. Ολα αυτά τα στοιχεία προβληματίζουν τους επιστήμονες αλλά και την κοινή γνώμη, υποβαθμίζοντας τα θετικά χαρακτηριστικά του φαρμάκου στις ψυχικές διαταραχές. Παρά τα προβλήματα με την κατάχρηση, το Ζάναξ εξακολουθεί να συνταγογραφείται καθώς παραμένει μια αποτελεσματική θεραπεία για το άγχος και εργαστηριακές μελέτες έχουν δείξει ότι η πιθανότητα κατάχρησής του είναι χαμηλότερη από αυτή των παλαιότερων εναλλακτικών, χωρίς αυτό να υποβαθμίζει τον κίνδυνο εθισμού.
Η άμεση πρόσβαση στο φάρμακο είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που το έχουν κάνει εξαιρετικά δημοφιλές. Οι γιατροί το συνταγογραφούν σχετικά εύκολα, ενώ μετά η καρτέλα μπορεί να διαμοιραστεί σε φίλους ή συγγενείς με κάθε αφορμή άγχους, αϋπνίας ή και απλής ανησυχίας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ενδείξεις και οι αντενδείξεις που συνοδεύουν κάθε φαρμακευτική ουσία.
Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο JAMA Psychiatry (Benzodiazepine Use in the United States, 2015) διαπιστώνεται ότι οι βενζοδιαζεπίνες είναι μια από τις πιο συχνά συνταγογραφούμενες κατηγορίες ψυχοτρόπων φαρμάκων στις ανεπτυγμένες χώρες. Στην Ευρώπη και τον Καναδά έχουν αναφερθεί υψηλότερα ποσοστά χρήσης βενζοδιαζεπινών στις γυναίκες, σε σύγκριση με τους άνδρες, και στους ηλικιωμένους σε σύγκριση με τους νεότερους ενήλικες. Επιπλέον, επισημαίνεται ότι οι γιατροί πρωτοβάθμιας περίθαλψης και όχι οι ψυχίατροι είναι αυτοί που συνταγογραφούν τις περισσότερες από τις συνταγές βενζοδιαζεπινών και ότι ένα σημαντικό ποσοστό της χρήσης είναι μακροπρόθεσμη.
Τι είναι το Zάναξ
Η αλπραζολάμη ανήκει σε μια κατηγορία φαρμάκων που ονομάζονται βενζοδιαζεπίνες, οι οποίες δρουν στον εγκέφαλο και το κεντρικό νευρικό σύστημα για να παράγουν ηρεμιστική δράση. Οταν λαμβάνεται, το Ζάναξ επιβραδύνει αυτές τις λειτουργίες, καθώς δρα σε συγκεκριμένους υποδοχείς στον εγκέφαλο για να επιβραδύνει την υπερβολική εγκεφαλική δραστηριότητα και να μειώσει τα συναισθήματα άγχους και πανικού αλλά και για τη διαχείριση του άγχους ταχείας έναρξης και της αϋπνίας. Χρησιμοποιείται πιο συχνά από ότι άλλες βενζοδιαζεπίνες, όπως το Lexotanil, γιατί δρα πιο γρήγορα. Το Ζάναξ αρχίζει να δρα περίπου μισή ώρα από τη λήψη του, ενώ για να φτάσει στο μέγιστο επίπεδο στην κυκλοφορία του αίματος χρειάζεται περίπου 1 έως 2 ώρες. Ωστόσο δεν έχει σχεδιαστεί για μακροχρόνια θεραπευτική αγωγή.
Στις ΗΠΑ, το άγχος επηρεάζει πάνω από το 18% των ενηλίκων, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ (NIMH) και περίπου το 22% αυτών των ατόμων υποφέρουν από σοβαρά συμπτώματα άγχους, όπως αναίτιο και επίμονο αίσθημα φόβου, ανησυχία ή νευρικότητα, δυσκολία συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου, αίσθημα έντονων παλμών, δυσκολία στην αναπνοή, σφίξιμο στον λαιμό ή στο στήθος. Το άγχος αυτό επηρεάζει τα άτομα σε όλα τα επίπεδα, όπως στην εργασία, το σχολείο, τις σχέσεις ή τις κοινωνικές δραστηριότητες.
Αρχικά, για την αγχώδη διαταραχή χορηγούνται εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI’s), που είναι μια κατηγορία φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της καταθλιπτικής διαταραχής και των διαταραχών άγχους. Σε κάποιες περιπτώσεις το Ζάναξ χρησιμοποιείται συνδυαστικά, αλλά για βραχυπρόθεσμη βοήθεια στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Τα άτομα με διαταραχή πανικού μπορεί να βιώσουν εξοντωτικές κρίσεις άγχους, ειδικά σε δημόσιους χώρους. Στην πραγματικότητα ο φόβος της κρίσης πανικού μπροστά σε άλλα άτομα συχνά πυροδοτεί περαιτέρω κρίσεις, που με τη σειρά τους οδηγούν σε κοινωνική απομόνωση και κατάθλιψη. Τα συμπτώματα της κρίσης πανικού μπορεί να είναι τόσο τρομακτικά που το άτομο φοβάται ότι θα πεθάνει. Φαύλος κύκλος.
Αν και το Ζάναξ έχει άμεση δράση τα επιθυμητά αποτελέσματα δεν διαρκούν. Ο σύντομος χρόνος δράσης του είναι ένας από τους λόγους που έχει τόσο μεγάλα ποσοστά κατάχρησης. Οσο παρατείνεται το διάστημα που κάποιος το λαμβάνει τόσο συνηθίζει στη συνιστώμενη δοσολογία και χρειάζεται αύξηση των mg για να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Συνεπώς, αναπτύσσεται ανοχή που σημαίνει ότι ο οργανισμός ανταποκρίνεται λιγότερο στις επιδράσεις του φαρμάκου. Συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις οι ασθενείς αυξάνουν μόνοι τους τη δοσολογία, γεγονός που σταδιακά οδηγεί σε εθισμό και άλλες παρενέργειες όπως η απώλεια μνήμης κτλ.
Και καλύτερα να μην μπορείς να ξεχάσεις, παρά να μην μπορείς να θυμηθείς.
Κεντρική φωτογραφία: Getty Images / Ideal Image