Η ιστορία του μικρού σουλτανάτου στη Νοτιοανατολική Ασία που απέκτησε αμύθητα πλούτη χάρη στο πετρέλαιο και έχει τον ίδιο μονάρχη για 59 χρόνια.
Το πιο σίγουρο ανέκδοτο που θα ακούσετε αν ποτέ σας φέρει ο δρόμος προς το Μπρουνέι, το μικροσκοπικό κρατίδιο στα βορειοανατολικά του τεράστιου νησιού Βόρνεο στη νοτιοανατολική Ασία, αφορά το ποδόσφαιρο. «Ποιος είναι ο πλουσιότερος επαγγελματίας ποδοσφαιριστής στον κόσμο;», ρωτάει ο ντόπιος μ’ ένα πονηρό χαμόγελο. Σίγουρος ότι το μυαλό θα πάει στον Κριστιάνο Ρονάλντο, τον Μέσι, τον Εμπαπέ, τέλος πάντων έναν από τους λαμπρούς αστέρες της μπάλας.
Όποιο όνομα κι αν απαντήσετε, έχετε λάθος. «Ο Φαΐκ Μπολκιάχ!» αναφωνεί με αυταρέσκεια ο οδηγός, αναφέροντας το όνομα του συμπατριώτη του, παγκοσμίως άγνωστου, ποδοσφαιριστή. Δεν έχει άδικο, όμως. Ο 26χρονος σήμερα Φαΐκ Μπολκιάχ πέρασε ως έφηβος από την Τσέλσι και τη Λέστερ της Αγγλίας και τώρα παίζει επαγγελματικά σε ομάδα της Ταϊλάνδης. Για το χόμπι του. Η περιουσία του υπολογίζεται σε 20 δις δολάρια. Τα οποία, φυσικά, δεν απέκτησε λόγω του ποδοσφαίρου, αλλά επειδή είναι μέλος «της γνωστής οικογενείας». Ανιψιός του σουλτάνου Χασανάλ Μπολκιάχ, του πλουσιότερου μονάρχη στον κόσμο κι ενός από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον πλανήτη.
Αν δεν συμβεί κάτι συνταρακτικό, το 2063 ο οίκος των Μπολκιάχ θα συμπληρώσει 700 χρόνια(!) στην κεφαλή του σουλτανάτου του Μπρουνέι. Το οποίο μπορεί σήμερα να έχει έκταση λίγο μεγαλύτερη από το νομό Αιτωλοακαρνανίας και πληθυσμό κάτι λιγότερο από μισό εκατομμύριο κατοίκους, αλλά υπήρξε πολύ μεγαλύτερο και ισχυρότερο. Κατείχε το μεγαλύτερο τμήμα του Βόρνεο, του τρίτου μεγαλύτερου νησιού του κόσμου (περίπου 5,5 φορές όλη η έκταση της Ελλάδας), αλλά και παρακείμενα νησιά, που σήμερα ανήκουν στις Φιλιππίνες.
Η μικρή σχετικά έκταση του κράτους, και το γεγονός ότι το έδαφός είναι χωρισμένο σε δύο κομμάτια (ανάμεσά τους παρεμβάλλεται μια γλώσσα γης που ανήκει στη Μαλαισία) ουδόλως απασχολεί τον σουλτάνο, την οικογένειά του και τους γηγενείς κατοίκους. Η ιστορία απέδειξε ότι αυτό το μικρό κομμάτι που κράτησαν ήταν και το πιο πλούσιο σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι εξορύξεις ξεκίνησαν εδώ κι έναν αιώνα, αλλά τα αποθέματα που ακόμα υπάρχουν υπολογίζονται σε τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο βαρέλια. Οπότε ο σουλτάνος δεν θα πεινάσει, είναι σίγουρο.
Οι θαλασσοπόροι που τα έβαλαν με Βρετανούς και Ισπανούς
Το Μπρουνέι εμφανίζεται στις ευρωπαϊκές αναφορές από τις αρχές του 14ου αιώνα μ.Χ. Στην αρχή δεν είναι ξεκάθαρο αν αναφέρεται το σουλτανάτο ή το νησί -Βόρνεο και Μπρουνέι προφανώς έχουν την ίδια γλωσσολογική ρίζα, από τα σανσκριτικά (αρχαία ινδικά), όπου «Μπαρουνάι» σημαίνει θαλασσοπόρος. Και πράγματι, οι ναυτικοί του Μπρουνέι όργωναν τις θάλασσες αυτές με μικρές φελούκες και προκαλούσαν προβλήματα ακόμα και στα πολύ μεγαλύτερα (και εξοπλισμένα με κανόνια) ευρωπαϊκά πλοία. Το πρόβλημα για τους σουλτάνους του Μπρουνέι ήταν ότι σ’ αυτές τις περιοχές επεκτείνονταν όλο και περισσότερο δύο από τις σπουδαιότερες ναυτικές δυνάμεις της ιστορίας, η Ισπανία και η Βρετανία. Μάλιστα, από διαφορετικές κατευθύνσεις. Οι Ισπανοί πάτησαν στα νησιά των σημερινών Φιλιππίνων ερχόμενοι από ανατολικά, από την (ισπανική) Νότια Αμερική, οι Βρετανοί από δυτικά, όταν και έβαλαν πόδι στην Ινδία και τη Βιρμανία και άρχισαν την κάθοδο προς το γεωγραφικό φίδι της χερσονήσου της Μαλαϊκής χερσονήσου.
Ήταν αναπόφευκτο να ξεκινήσουν οι μάχες. Το 1578 η Ισπανία επισήμως κήρυξε τον πόλεμο στο Μπρουνέι. Και μάλιστα κατέλαβε μέχρι και την τότε πρωτεύουσά του, αλλά οι κατακτητές αποχώρησαν κακήν κακώς για να αποφύγουν μια επιδημία χολέρας. Το Μπρουνέι, πάντως, τότε έχασε όλα τα νησιώτικα εδάφη του στις σημερινές Φιλιππίνες και άρχισε η κατηφόρα.
Ο μοναδικός «λευκός ράτζα» στην ιστορία
Τα εδάφη στο νότο χάθηκαν από τις επιθέσεις των ιθαγενών Νταγιάκ, που αργότερα υποτάχθηκαν στους Ολλανδούς και αποτέλεσαν τμήμα της Ινδονησίας. Και στο βορρά χάθηκαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Όχι με πόλεμο, αλλά με συνθήκη. Ο Τζέιμς Μπρουκ ήταν γιος ενός ανώτερου υπαλλήλου της πανίσχυρης Βρετανικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών. Πέρασε τα πρώιμα χρόνια της ζωής του μέσα στα γεωπολιτικά τερτίπια της περιοχής κι αποφάσισε να γίνει έμπορος. Στο εμπόριο δεν τα κατάφερε, αλλά σ’ ένα ταξίδι του το 1838 στο βόρειο Βόρνεο, που τότε ανήκε στο Μπρουνέι, βοήθησε τον τοπικό άρχοντα να καταστείλει μια εξέγερση. Έτσι κέρδισε την «αιώνια φιλία» του σουλτάνου. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1846, υπογράφηκε η περίφημη «συνθήκη του Λαμπουάν». Όπου ο τότε σουλτάνος του Μπρουνέι παραχωρούσε στον Μπρουκ σχεδόν το 70% της έκτασης της χώρας του, μια περιοχή σε έκταση σχεδόν ίση με την Ελλάδα. Η περιοχή αυτή, που ονομαζόταν Σαραουάκ και σήμερα αποτελεί μέρος της Μαλαισίας, έγινε το προσωπικό φέουδο του Μπρουκ, τον πρώτου και μοναδικού «λευκού ράτζα» (μονάρχη δηλαδή) της ιστορίας. Τι ακριβώς είπε ο Μπρουκ στον σουλτάνο και πέτυχε τέτοια συμφωνία, πώς τον έπεισε και με τι (ενδεχομένως) τον απείλησε, είναι άγνωστο. Κι έτσι θα παραμείνει.
Ο Μπρουκ πέθανε το 1868, όμως οι απόγονοί του έβλεπαν να ισχυροποιούνται (με τις πλάτες της Βρετανίας, με την οποία είχαν φυσικά άριστες σχέσεις) και ολοένα και επεκτείνονταν εδαφικά σε βάρος του Μπρουνέι. Μέχρι το 1888, όπου ο τότε σουλτάνος αποφάσισε να ζητήσει επισήμως «προστασία» από το βρετανικό στέμμα για τη χώρα του. Το σουλτανάτο έγινε, λοιπόν, «προτεκτοράτο» της Βρετανίας, για να γλυτώσει τον αφανισμό.
«Δεν σας μυρίζει πετρέλαιο;»
Οι Βρετανοί αντιμετώπισαν το Μπρουνέι όπως τα άλλα μικρά κρατίδια της Μαλαϊκής χερσονήσου, μοναρχίες από το παρελθόν. Το κομβικό σημείο ήλθε με μια τυχαία ερώτηση, που έκανε ο Φίλιπ Μάριοτ. «Δεν σας μυρίζει πετρέλαιο;» ρώτησε τους συνεπιβάτες του σε μια βάρκα που βρισκόταν στον ποταμό Σερία. Αποφάσισε να το ψάξει, ενημέρωσε έναν γεωφυσικό και μόλις μερικούς μήνες αργότερα ανακαλύφθηκαν τεράστια κοιτάσματα, μάλιστα μόλις 300 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. H εύκολη εξόρυξη επιτάχυνε τις διαδικασίες και πριν το 1930 το Μπρουνέι έγινε πετρελαιοπαραγωγός χώρα.
Από το 1957 η εξόρυξη επεκτάθηκε και σε θαλάσσια πηγάδια, στα χορικά ύδατα του κρατιδίου. Όπως είναι φυσικό, τα τεράστια έσοδα τα καρπώθηκε πρώτη η βασιλική οικογένεια, αλλά άρχισε να φτιάχνει και υποδομές για τους κατοίκους, προκειμένου να κερδίσει την εύνοιά τους. Το πετρέλαιο ήταν και ο κύριος λόγος που το Μπρουνέι μπήκε στο στόχαστρο των Ιαπώνων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν και το κατέλαβαν. Ήταν το τελευταίο έδαφος στο νησί Βόρνεο, από το οποίο αποχώρησαν.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 η Βρετανία ετοιμαζόταν να ενώσει όλες τις περιοχές και τα προτεκτοράτα της περιοχής σε ένα ανεξάρτητο κράτος -ομοσπονδία σουλτανάτων και έκανε απευθείας διαπραγματεύσεις με τους μονάρχες. Το Μπρουνέι με τα πολλά του χρήματα θεωρήθηκε κομβικό στην όποια συμφωνία. Αλλά λίγο πριν ο τότε σουλτάνος πει το «ναι» για να συμπεριληφθεί στην ομοσπονδία, το 1962 ξέσπασε εξέγερση από ένοπλες ομάδες ντόπιων (αριστερών πεποιθήσεων), που ήθελαν να εκθρονίσουν την βασιλική οικογένεια και να εγκαθιδρύσουν δημοκρατία.
Η εξέγερση απέτυχε, με βρετανική βοήθεια, όμως ο σουλτάνος φοβήθηκε. Αρνήθηκε να συμπεριληφθεί η επικράτειά του στο νέο κράτος και χάσει το θρόνο του. Έτσι, λοιπόν, ζήτησε από τη Βρετανία να συνεχίσει το ίδιο καθεστώς του προτεκτοράτου, κάτι που οι Βρετανοί αποδέχτηκαν.
Ο αειθαλής σουλτάνος που ανέλαβε στα 21
Το 1967 έγινε κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί στους έξι αιώνες ύπαρξης του σουλτανάτου. Για πρώτη φορά ένας εν ζωή μονάρχης δήλωνε παραίτηση για χάρη του πρωτότοκου γιου του. Ο μόλις 51 ετών τότε σουλτάνος Ομάρ Αλί Σαϊφουντίν έδωσε το θρόνο στον τότε 21χρονο γιο του Χασανάλ, ο οποίος θεωρούνταν κάτι σαν παιδί-θαύμα. Ο Χασανάλ έκανε τη βασική εκπαίδευση στο σπίτι του και όχι σε κάποιο σχολείο. Τελείωσε όλες τις τάξεις πριν κλείσει τα 12 του χρόνια και έγινε δεκτός σε πανεπιστήμιο στα 14 του. Ως την προ-εφηβεία του μιλούσε άπταιστα τέσσερις γλώσσες, ήταν πολύ σοβαρός για την ηλικία του και είχε αναλογιστεί τις ευθύνες που επρόκειτο να αναλάβει. Έτσι, λοιπόν, στα 21 του, κι ενώ σπούδαζε στην περίφημη βρετανική στρατιωτική ακαδημία του Σάνχερστ, τον κάλεσαν πίσω στην πατρίδα να αναλάβει το θρόνο.
Το 1984 το Μπρουνέι έγινε ανεξάρτητο κράτος. Η Βρετανία, βέβαια, συνεχίζει να παίζει ρόλο στις αποφάσεις, αν και τυπικά η μοναρχία είναι μέλος του Κινήματος των Αδεσμεύτων Κρατών. Ακούγεται, φυσικά, και ο λόγος της Brunei Shell Petroleum, της εταιρείας που έχει την αποκλειστική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων και τροφοδοτεί τον λογαριασμό του μονάρχη με τεράστια ποσά.
Σήμερα ο Χασανάλ Μπολκιάχ έχει συμπληρώσει τα 78 του χρόνια κι ακόμα παραμένει στο θρόνο του σουλτάνου. Το 2017 συμπλήρωσε 50 χρόνια στο θρόνο και είναι, προφανώς, ο παλαιότερος αρχηγός κράτους, μονάρχης ή εκλεγμένος, στον πλανήτη. Με τρεις γυναίκες (τις δύο τις έχει χωρίσει) και 12 αναγνωρισμένα παιδιά, όχι μόνο δεν έχει αποσυρθεί, αλλά διατηρεί ακόμα την πρωθυπουργία, αλλά και το υπουργείο οικονομικών και το υπουργείο εξωτερικών! Διότι το Μπρουνέι είναι μια από τις τελευταίες απόλυτες μοναρχίες του πλανήτη. Υπάρχει ένα «συμβούλιο», το οποίο όμως έχει μόνο συμβουλευτική ισχύ και όλα του τα μέλη ορίζονται από τον σουλτάνο. Οι Βρετανοί κάποια στιγμή πίεσαν για εκδημοκρατισμό, αλλά δεν επέμειναν. Θεωρείται σίγουρο ότι θα το κάνουν στο διάδοχο του Χασανάλ, όταν προκύψει. Αλλά πέρα από το (εκτός νόμου ως σήμερα) Λαϊκό Κόμμα του Μπρουνέι, δεν υπάρχει αυτό που λέμε αντιπολίτευση. Στο κράτος ισχύουν οι νόμοι της σαρία, απλά έχουν «ανασταλεί» οι πιο βίαιες μορφές τιμωρίας που βλέπουμε κατά καιρούς σε άλλες ισλαμικές χώρες. Αλλά η ομοφυλοφιλία, η μοιχεία, ως και η δημόσια κατανάλωση αλκοόλ απαγορεύονται.
Ο υπόλοιπος κόσμος, πάντως, φαίνεται ευχαριστημένος με τις δωρεάν παροχές σε υγεία, εκπαίδευση και επίπεδο ζωής και αφήνει τη βασιλική οικογένεια να πλουτίζει σε επίπεδα που δεν βάζει ο νους. Ο σουλτάνος π.χ. έχει αδυναμία στα ακριβά αυτοκίνητα. Από εκεί, μέχρι του σημείου να έχει 2.500(!) πανάκριβα αυτοκίνητα, και μάλιστα οι εταιρείες να του φτιάχνουν μοντέλα από ατόφιο χρυσάφι ειδική παραγγελία, υπάρχει μια διαφορά, δε νομίζετε;
To ΑΕΠ του Μπρουνέι το 2023 υπολογίστηκε σε 16 δις δολάρια 2023. Πάνω από το 60% προήλθε από τα έσοδα εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το κράτος υπολογίζεται ότι έχει στα ταμεία του πάνω από 3,5 τρις δολάρια(!) και φυσικά ο σουλτάνος μπορεί να τα διαθέσει όπως θέλει. Το που σταματάει η δική του περιουσία και πού ξεκινάει η κρατική είναι ακόμα θολό, και μάλλον έτσι θα μείνει. Αυτή τη στιγμή ο σουλτάνος θεωρείται ο πιο πλούσιος μονάρχης στον κόσμο, με 30 δις δολάρια περιουσία. Περισσότερα κι από τον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας, τους εμίρηδες του Ντουμπάι και του Κουβέιτ. Αλλά το γράψαμε και προηγουμένως, αυτό το «30 δις δολάρια» είναι ενδεικτικό. Ό,τι θέλει κάνει ο σουλτάνος και λογαριασμό δεν δίνει.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image