Μια ιστορία γεμάτη αίμα, δάκρυα και τον ιδρώτα κάποιων ανθρώπων που προσπάθησαν να πείσουν όλους τους υπόλοιπους ότι μια υφασμάτινη ζώνη μπορεί να γίνει -κυριολεκτικά- ζήτημα ζωής ή θανάτου.
Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο πως μερικές φορές η ευημερία του ανθρώπινου είδους βασίζεται σε κάποιες ιδέες τόσο προφανείς και εύκολες να τις συλλάβει κανείς. Η ζώνη ασφαλείας, κάτι που σήμερα θεωρούμε -ακόμα και στην Ελλάδα πλέον- ως το πρώτο και πιο σημαντικό μέλημά μας όταν μπαίνουμε στο αυτοκίνητο, χρειάστηκε πάνω από μισό αιώνα για να καταλήξει στην τελική της μορφή και αρκετές ακόμα δεκαετίες ώστε να γίνει κοινή πεποίθηση σε όλο τον πλανήτη ότι είναι ο πιο σημαντικός κρίκος που μπορεί να σε κρατήσει στη ζωή όταν έρθει η «κακιά στιγμή». Μία εφεύρεση που πέρασε από διάφορα στάδια εξέλιξης, συνάντησε μεγάλα εμπόδια και κοινωνικές αντιστάσεις, αλλά τελικά κατάφερε να επικρατήσει και να εξελιχθεί έχοντας σώσει μέχρι σήμερα εκατομμύρια ζωές σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.
Η ηρωική εποχή πριν τις ζώνες ασφαλείας δεν ήταν καθόλου… ηρωική. Οι άνθρωποι που επέβαιναν στα αυτοκίνητα ήταν εκτεθειμένοι σε ασύλληπτους για τα σημερινά δεδομένα κινδύνους, καθώς τα πρώιμα αυτοκίνητα δεν έδιναν καμία σημασία στην έννοια της ασφάλειας, όντας κατασκευασμένα από ανθρώπους που τους ενδιέφερε μόνο το πλήθος της παραγωγής και το γρήγορο κέρδος. Το ίδιο αδιάφοροι ήταν και οι καταναλωτές, οι οποίοι σε εκείνα τα πρώτα χρόνια εκτιμούσαν περισσότερο την πρωτόγνωρη ελευθερία που τους έδινε το αυτοκίνητο και ελάχιστα τους απασχολούσαν οι κίνδυνοι που προέκυπταν από τη χρήση του. Η έννοια της ασφάλειας του ατόμου σε ένα όχημα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, οδηγώντας σε υψηλά ποσοστά θνησιμότητας και τραυματισμών σε ατυχήματα.
Η αρχή της ιστορίας
Η ύπαρξη μιας ζώνης που θα προστάτευε τους επιβάτες ήρθε από πολύ παλαιότερα, αλλά από κάποιον άλλον τομέα. Το 1885, ένας Αμερικανός, ο Edward J. Claghorn ήταν ο πρώτος που κατέθεσε μία πατέντα για ενός είδους ζώνη ασφαλείας σε οχήματα. Βέβαια δεν είχε καμία σχέση με αυτό που γνωρίζουμε σήμερα, καθώς επρόκειτο ουσιαστικά για μία σειρά από ιμάντες που έδεναν σφιχτά τους τουρίστες της Νέας Υόρκης πάνω στις άμαξες και αργότερα στα αυτοκίνητα, ώστε να μην… πέφτουν από αυτά στους κακοτράχαλους δρόμους της εποχής. Χρειάστηκε να φθάσουμε στα μέσα της δεκαετίας του 1930 όταν αρκετοί Αμερικανοί γιατροί άρχισαν να δοκιμάζουν ζώνες ασφαλείας και αμέσως είδαν την αποτελεσματικότητά τους, προτρέποντας τους κατασκευαστές να τις εφαρμόσουν σε όλα τα αυτοκίνητα.
Η πρώτη σύγχρονη ζώνη ασφαλείας εφευρέθηκε από τον Sir George Cayley τη δεκαετία του 1930 για χρήση σε αεροπλάνα. Αυτή η εφεύρεση βοήθησε να διατηρούνται οι επιβάτες ασφαλείς κατά την απογείωση, τις αναταράξεις και την προσγείωση. Η πρώτη σοβαρή χρήση μιας ζώνης που θα χρησίμευε για την ασφάλεια των επιβατών σε αυτοκίνητα έγινε στη δεκαετία του 1950, εκεί που συνήθως συμβαίνουν οι μεγάλες αλλαγές πριν περάσουν στα αυτοκίνητά μας: στους αγώνες.
Οι οδηγοί αγωνιστικών αυτοκινήτων ήταν οι πρώτοι που φορούσαν πραγματικά ζώνες ασφαλείας για να προστατευτούν από σοβαρούς τραυματισμούς. Εκείνο το διάστημα υπήρξαν εταιρείες που έκαναν τις πρώτες απόπειρες να εφοδιάσουν ως έξτρα εξοπλισμό τα αυτοκίνητά τους με ζώνες, όμως παρέμεναν πάντα εγκλωβισμένες στην ιδέα της ζώνης δύο σημείων, έστω και με βελτιώσεις για μεγαλύτερη άνεση, όπως έκανε η Mercedes στη λιμουζίνα για τον πρόεδρο Αντενάουερ.
Η μεγάλη ανατροπή
Για τη δημιουργία και την εφαρμογή της ζώνης τριών σημείων όπως την ξέρουμε σήμερα, την κύρια ευθύνη έχει ένας άνθρωπος και μία εταιρεία. Ηταν στο μακρινό 1959, όταν ο μηχανικός της Volvo Nils Bohlin εξέλιξε τη συγκεκριμένη διάταξη, η οποία αποδείχτηκε ως ένας από τους πιο σημαντικούς κρίκους για την ασφάλεια των επιβατών των αυτοκινήτων. Γεννημένος στο Härnösand της Σουηδίας τον Ιούλιο του 1920, ο Bohlin, ξεκίνησε την καριέρα του ως μηχανικός το 1942 στη Svenska Aeroplan Aktiebolaget, τη γνωστή μας SAAB, εστιάζοντας στον εξοπλισμό ασφαλείας αεροσκαφών, συμπεριλαμβανομένων των καθισμάτων για την προστασία των πιλότων στη διάρκεια απότομων ελιγμών και επιβραδύνσεων.
Η τεχνογνωσία του στη διασφάλιση της ασφάλειας των πιλότων κατά την ταχεία επιβράδυνση τον οδήγησε τελικά στη Volvo το 1958, όπου του ανατέθηκε η βελτίωση της ασφάλειας των αυτοκινήτων από τον τότε πρόεδρο Gunnar Engellau. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, η Volvo είχε εισαγάγει διάφορα χαρακτηριστικά ασφαλείας, όπως πτυσσόμενες κολόνες τιμονιού, επενδυμένα ταμπλό με μαλακά υλικά για να απορροφούν τις δυνάμεις της σύγκρουσης και ζώνες ασφαλείας δύο σημείων. Ωστόσο, αυτές οι ζώνες που έπιαναν μόνο σε δύο σημεία δεν ήταν επαρκείς, καθώς μπορούσαν να προκαλέσουν εσωτερικούς τραυματισμούς ασκώντας πίεση στον θώρακα κατά τη διάρκεια συγκρούσεων.
Ο Bohlin συνειδητοποίησε ότι μια αποτελεσματική ζώνη ασφαλείας πρέπει να ασφαλίζει τόσο το άνω όσο και το κάτω μέρος του σώματος. Παράλληλα ο σχεδιασμός έπρεπε να είναι αρκετά απλός ώστε οι επιβάτες να μπορούν να τον χρησιμοποιούν με το ένα χέρι. Το 1958, ο Bohlin κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τον σχεδιασμό της ζώνης τριών σημείων, η οποία περιλάμβανε μια ζώνη γόνατος και μια διαγώνια ζώνη που σχημάτιζε σχήμα «V», στερεωμένη χαμηλά δίπλα στο κάθισμα. Αυτός ο σχεδιασμός εξασφάλιζε ότι η ζώνη παρέμενε στη θέση της κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης, παρέχοντας πολύ υψηλότερη προστασία.
Η Volvo εισήγαγε τη ζώνη ασφαλείας τριών σημείων ως βασικό χαρακτηριστικό στα μοντέλα Amazon (120) και PV 544 το 1959, αποτελώντας την πρώτη αυτοκινητοβιομηχανία που το έκανε. Παρά την αρχική αντίσταση οι εκτεταμένες δοκιμές απέδειξαν την υπεροχή του σχεδιασμού του Bohlin. Μέχρι το 1963, η Volvo είχε καθιερώσει τη ζώνη τριών σημείων σε όλα τα οχήματά της, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προορίζονταν για την αγορά των ΗΠΑ. Η Volvo αναγνώρισε επίσης τη σημασία της ασφάλειας των πίσω καθισμάτων, εξοπλίζοντας τα αυτοκίνητά της με αγκυρώσεις ζωνών ασφαλείας στο πίσω κάθισμα από το 1958. Ωστόσο, μόλις το 1967 το κοινό άρχισε να αποδέχεται την αναγκαιότητα των ζωνών των πίσω καθισμάτων, συνειδητοποιώντας ότι οι πίσω επιβάτες θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρούς τραυματισμούς στους εαυτούς τους και στους επιβάτες των μπροστινών καθισμάτων κατά τη διάρκεια μιας σύγκρουσης, καθώς εκτοξεύονται με τεράστια δύναμη προς τα εμπρός και συνθλίβουν τον οδηγό και τον συνοδηγό.
Ο Bohlin συνέχισε να οδηγεί τις καινοτομίες της Volvo στον τομέα της ασφάλειας, συμβάλλοντας σε εξελίξεις όπως το σύστημα προστασίας από πλευρικές συγκρούσεις (SIPS). Μετά τη συνταξιοδότησή του το 1985, παρέμεινε σύμβουλος της Volvo. Ο Bohlin απεβίωσε το 2002 σε ηλικία 82 ετών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, πήρε πολλά βραβεία για τη συμβολή του στην ασφάλεια των αυτοκινήτων, συμπεριλαμβανομένης της ένταξής του στο International Safety and Health Hall of Fame και στο Automotive Hall of Fame. Η πατέντα του για τις ζώνες ασφαλείας τριών σημείων αναγνωρίστηκε ως μία από τις σημαντικότερες εφευρέσεις του 20ού αιώνα, μαζί με εκείνες των Benz, Edison και Diesel.
Παρά την αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα των ζωνών ασφαλείας στη μείωση των θανάτων από αυτοκινητιστικά δυστυχήματα κατά 50%, η υιοθέτησή τους ήταν αργή. Πολλοί άνθρωποι θεωρούσαν τις ζώνες ασφαλείας άβολες και τις κατηγορούσαν ως μέσο για την παραβίαση της προσωπικής ελευθερίας. Το 1968, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν με νόμο ότι όλα τα νέα αυτοκίνητα έπρεπε να είναι εξοπλισμένα με ζώνες ασφαλείας, αποτελώντας μία απόφαση ορόσημο για την εφαρμογή τους. Η απόφαση αυτή άλλαξε τους παγκόσμιους κανονισμούς, οδηγώντας σε αυξημένη χρήση της ζώνης ασφαλείας σε όλο τον πλανήτη. Με την πάροδο των ετών οι τεχνολογικές εξελίξεις βελτίωσαν την άνεση και την αποτελεσματικότητα των ζωνών ασφαλείας. Η εισαγωγή του μηχανισμού αδρανειακής τροχαλίας στη δεκαετία του 1970 επέτρεψε τη ρύθμιση του ύψους και την αυτόματη ασφάλιση κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, βελτιώνοντας τη χρηστικότητα και την ασφάλεια. Αργότερα τοποθετήθηκαν ειδικοί μηχανισμοί, οι λεγόμενοι και προεταντήρες, που χάρη σε ένα ειδικό σύστημα αντιλαμβάνονται ότι επίκειται ατύχημα και μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου σφίγγουν τη ζώνη ώστε το σώμα να παραμείνει όσο πιο ακίνητο γίνεται. Οι εξελίξεις τρέχουν με γρήγορους ρυθμούς και με διάφορες εφευρέσεις που εντυπωσιάζουν (όπως για παράδειγμα η ενσωμάτωση μικρών αερόσακων πάνω στις ζώνες), όμως στην πράξη η βασική φιλοσοφία της ζώνης ασφαλείας είναι αυτή που γνωρίσαμε από τη δεκαετία του ’60 και τον φωτισμένο Bohlin.
Το ελληνικό δαιμόνιο
Οσο για την Ελλάδα, για άλλη μια φορά ακολούθησε με τους δικούς της ρυθμούς τα νέα δεδομένα που έφερνε αυτή η τόσο σημαντική ανακάλυψη. Εν μία νυκτί, όπως άλλωστε συνηθίζεται στη χώρα μας, τον Δεκέμβριο του 1977, αποφασίστηκε ότι όλα τα επιβατικά αυτοκίνητα θα έπρεπε να εφοδιάζονται με ζώνες ασφαλείας στα εμπρός καθίσματα. Οσοι έζησαν εκείνες τις εποχές θα θυμούνται τον γενικό ξεσηκωμό που είχε υπάρξει, ώστε με διάφορες πατέντες εγχώριας έμπνευσης να εφοδιαστούν με ζώνες έστω δύο σημείων χιλιάδες αυτοκίνητα ανά την Ελλάδα, καθώς τα πρόστιμα που είχαν ανακοινωθεί ήταν ιδιαίτερα τσουχτερά.
Το ελληνικό δαιμόνιο έπαιξε για άλλη μια φορά τον δικό του ρόλο, με διάφορους αυτόκλητους μηχανικούς να εγκαθιστούν «ζώνες ασφαλείας» που το μόνο που εξυπηρετούσαν ήταν μία αισθητική «παρέμβαση» ώστε να γλιτώσει ο οδηγός το πρόστιμο. Τα γλαφυρά δημοσιεύματα της εποχής προσπαθούν να επισημάνουν στους Ελληνες οδηγούς τα οφέλη από τη χρήση της ζώνης , όχι όμως με μεγάλη επιτυχία, κάτι που φαίνεται ακόμα και σήμερα. Βέβαια οι νέοι οδηγοί φαίνεται να γνωρίζουν τη σημασία της και να τη χρησιμοποιούν, όμως υπάρχει ακόμα μεγάλο κομμάτι των οδηγών που κινούνται στους δρόμους της χώρας μας που αρνούνται πεισματικά να τη φορέσουν.
Για την υποχρεωτικότητα της χρήσης ζώνης ασφαλείας στα αυτοκίνητα διαβάζουµε στο φύλλο της εφηµερίδας της 25ης Νοεµβρίου 1977. Οπως αναφέρει το ρεπορτάζ της εποχής: «Oλα τα επιβατικά αὐτοκίνητα που έχουν τεθεί σε κυκλοφορία από τις 17 ∆εκεµβρίου 1977 και µετά, πρέπει στα µπροστινά τους καθίσµατα να έχουν ζώνες ασφαλείας, ή έλλειψη τῶν ὁποίων αποτελεί παράβαση. Ακόµη από τον ∆εκέµβριο του 1979 θα εἶναι ὑποχρεωτικός ὁ έφοδιασµός ὅλων τῶν αὐτοκινήτων µέχρις 9 θέσεων µε ζώνες ασφαλείας, ἐνῶ ἀπό τήν ίδια ηµεροµηνία θά είναι ύποχρεωτική καί ἡ χρησιµοποίησή τους». Τα παραπάνω τονίζονται σε ανακοίνωση του Τµήµατος Τροχαίας Χανίων µε την προτροπή προς τους οδηγούς κι επιβάτες να συνηθίσουν από τώρα τη χρησιµοποίηση των ζωνών ασφαλείας, για τη χρησιµότητα των οποίων στην ανακοίνωση της Τροχαίας αναφέρονται τα εξής: «Οδηγοί και επιβάτες, οι ζώνες ἀσφαλείας σε περίπτωση συγκρούσεων συγκρατοῦν τὸν ἐπιβάτη και δέν επιτρέπουν πρόσκρουσή του σε αντικείµενα που βρίσκουνται µπροστά του. Επίσης και σε περιπτώσεις άνατροπῆς ἡ ἀλλαγῆς διευθύνσεως τοῦ αὐτοκινήτου.
Χάρις στην χρησιµοποίηση τῆς ζώνης άσφάλειας αποφεύγεται όµοια πρόσκρουση. Οι προσκρούσεις αύτες είναι περίσσοτερο επικίνδυνες και πολλές φορές θανατηφόρες όταν γίνοντται σε σκληρά ή αίχµηρὰ ἀντικείµενα λ.χ. σε γωνίες αὐτοκινήτου, κλειδιά, στηρίγµατα καθρέπτου κ.λπ. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η ζώνη ασφαλείας ἐµποδίζει την έξοδο τοῦ ἐπιβάτου σε περίπτωση ἀνατροπής αὐτοκινήτου. Αγνοοῦν ὅµως ὅτι εἶναι προτιµώτερον να εύρεθεῖ κανείς σώος και δεσµευµέτης παρά νεκρός καὶ ἀδέσµευτος. Εκτός αὐτοῦ ἡ ἀποδέσµευσή του είναι εύκολη και διά τραυµατισµένο επιβάτη, ἀφοῦ ἐπιτυγχάνεται µε απλή πίεση ἐνός κοµβίου, ἀλλά καί η έξοδος εἶναι δυνατή στις περισσότερες περιπτώσεις, Πολλοί ακόµη επικαλούνται την περίπτωση πυρκαγιάς του αύτοκινήτου για να χαρακτηρίσουν τις ζώνες άσφαλείας ὡς ἐπικίνδυνες και αὐτοί λησµονούν ὅτι είναι σε πολύ καλύτερη θέση οδηγός ή επιβάτης που χρησιµοποιεί ζώνη ἀσφαλείας, δέν τραυµατίζεται καί ἀπελευθερώνεται πολύ εύκολα µόνος του ή από άλλον, πατώντας ένα κουµπί, ἀπό τὸν ὁδηγό ἢ ἐπιβάτη που επειδή δεν χρησιµοποιεί ζώνη ασφαλείας τραυµατίζεται ή χάνει την ζωή του. Μή δίνετε σηµασία σε άνεύθυνες διαδόσεις που θέτουν σε αµφιβολία την χρησι µότητα της ζώνης ἀσφαλείας. Συνηθίσατε από τώρα να τις χρησιµοποιεῖτε. Οι ζώνες ασφαλείας σώζουν ζωές».